Ο Ιστράτι από άλλη σκοπιά

 

Μιχάλης Πάτσης

Η μελέτη του Ιστράτι σήμερα  

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Καρυοθραύστις, τεύχος 6, Δεκέμβριος 2020, σ. 49-67

Η εποχή μας έχει ιεραρχήσει και ταξινομήσει με έναν αξιολογικό τρόπο την παράδοση που εκτιμά και λαμβάνει υπόψη της. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας είναι τόσο αυστηρά τα πλαίσια και τα δεδομένα που δύσκολα μπορούν να εξεταστούν με διαφορετικό τρόπο κάποιοι συγγραφείς οι οποίοι μας έχουν παραδοθεί με συγκεκριμένα συνοδά χαρακτηριστικά ανάλυσης. Ένας από αυτούς είναι και ο Παναΐτ Ιστράτι, ο οποίος έχει λίγο ως πολύ λησμονηθεί στην Ελλάδα και η παράδοση θεωρεί πως δύσκολα μπορεί να τον εντάξει στη σημερινή εποχή, αφού το έργο του φαίνεται να απηχεί την πολιτική στράτευση του Μεσοπολέμου με τις μεταγενέστερες αποτυχίες. Στην πραγματικότητα το έργο του Ιστράτι είναι ξένο από κάθε στράτευση.

Όμως, ταυτόχρονα, θα πρέπει να αναφέρω πως στην εποχή μας, πολλοί, έχοντας κληρονομήσει από το κλίμα της αμφισβήτησης ή της μετανεοτερικότητας, αθετούν τον κανόνα και προβάλλουν δικές τους νέες απόψεις και θεωρίες. Για το λόγο αυτό μπορούμε να διαβάσουμε αρκετές νέες απόψεις οι οποίες αν και δεν καθίστανται «επίσημες», τι σημαίνει άραγε αυτό, αποτελούν ελπίδα για τον ερευνητή και δίνουν κίνητρο στην προσπάθειά του.

Τι σπούδασε ο Καζαντζάκης στο Κίεβο

 Τι διδάχθηκε ο Καζαντζάκης στο Κίεβο το 1928 

Πολυκατοικία σοβιετικού ρυθμού 

Έμεινε στο Κίεβο ενάμισι μήνα και διδάχθηκε να γράφει σενάριο. Εδώ στη σχολή κινηματογράφου με τον Ντοβζένκο έμαθε την τεχνική του σεναρίου. Μετά από αυτό έγραψε τρία ή τέσσερα σενάρια. 

ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ

 ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ

«Στάλιν και Μέριλιν», Βλαδιμίρ Σόκοφ, 1989

Ο ρωσικός πολιτισμός βρέθηκε στο κέντρο του ενδιαφέροντος του Καζαντζάκη. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία το ρωσικόκινηματογράφο και το ρωσικό θέατρο. 

Ο Καζαντζάκης στη Ρωσία σήμερα

 Μιχάλης Πάτσης

Ο Καζαντζάκης στη Ρωσία σήμερα

Ο Έλληνας συγγραφέας αγάπησε τη Ρωσία και ταξίδεψε στη χώρα αρκετές φορές, έγραψε πολλά έργα και αναμνήσεις για τη χώρα. Αγάπησε το λαό και ίσως μετά τη Ελλάδα τα περισσότερα που έγραψε ήταν για τη Ρωσία. Περίμενε πολλά από τη Ρωσία και ίσως σήμερα κάποιος να τον ονόμαζε «λανθάνοντα Ρώσο συγγραφέα».

Μιχάλη Πάτση «Παναΐτ Ιστράτι, ο σημερινός συγγραφέας » - Βίντεο βιβλιοπαρουσίασης 25 Οκτωβρίου 2019

Βίντεο από την Βιβλιοπαρουσίαση

Συμμετέχουν με σειρά εμφάνισης:

Μιχάλης Πάτσης, συγγραφέας

Μαρία Πολίτου, φιλόλογος - κριτικός

Ρουμπίνη Σμέρλα, παιδοπνευμονολόγος, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ)

Σπύρος Κουτρούλης, συγγραφέας

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Κουκκίδα» και το  «Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο».

Για να δείτε το βίντεο  πατήστε εδώ! 

Β’ Ο Μπελέτσκι ποιητής

Τα Ποιήματα (1961-1991), επιμέλεια Σωτήρης Δημόπουλος, Αθήνα 2019

Ο Μπελέτσκι στο πάρκο
Ταράς Σεβτσένκο -
δεκαετία 1970 

Τα ποιήματα που παρουσιάζονται είναι πενήντα πέντε και είναι γραμμένα από το 1961 ως το 1991, αν και υπάρχει και ποίημα με μεταγενέστερη ημερομηνία στον τίτλο του, «Πρωτοχρονιά 1992». Άγνωστο είναι αν ο Μπελέτσκι έχει γράψει και άλλα ποιήματα στα ελληνικά, αφού πέθανε το 1995. Τα ποιήματα γράφονται στα ελληνικά και υπενθυμίζει την μεγάλη παράδοση των κλασικών φιλολόγων να γράφουν κείμενα στα αρχαία ελληνικά ή στα λατινικά, αλλά και στα νεότερα χρόνια να γράφουν στα νέα ελληνικά.

Καζαντζάκης και Τσι-Μπάισι

Διεθνές βραβείο ειρήνης 1956

Μνημείο του Τσι-Μπάισι στην
Κίνα

«Γρύλος με το σπιτάκι του» έργο
του Τσι-Μπάισι

Το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης που απονεμήθηκε στον Καζαντζάκη το 1956 είναι ίσως από τις λιγότερες διερευνημένες πτυχές της δράσης του τη δεκαετία του 1950. Όχι βέβαια πως άλλες πτυχές έχουν διερευνηθεί επαρκώς, αφού με τον Καζαντζάκη συμβαίνουν πολλές φορές αυθαιρεσίες στην ερμηνεία της δράσης του ή των προθέσεών του, ακόμα και των προθέσεων των άλλων ανθρώπων γύρω του.

ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Έκδοση και παρουσίαση του συλλογικού βιβλίου «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Πολιτική»

Παραθέτουμε την ανακοίνωση του Ιανού και των εκδόσεων Καστανιώτη για το βιβλίο και την παρουσίασή του.

Οι εκδόσεις Καστανιώτη και ο IANOS, σε συνεργασία με τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, παρουσιάζουν τον συλλογικό τόμο Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Πολιτική. Επιμέλεια: Ιωάννα Σπηλιοπούλου, Νίκος Χρυσός.

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:

Έρη Σταυροπούλου ομ. καθ. Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ

Ιωάννα Σπηλιοπούλου αν. καθ. Ιστορίας και Διαχείρισης του Πολιτισμού στο Παν. Πελοποννήσου-επιμελήτρια του τόμου

Περικλής Βαλλιάνος καθ. Πολιτικής Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ

Νίκος Χρυσός συγγραφέας-επιμελητής του τόμου

Ο Παναΐτ Ιστράτι και η Ελλάδα

Ο ελληνορουμάνος συγγραφέας Παναΐτ Ιστράτι (1884-1935) κάποτε ήταν πολύ αγαπητός και γνωστός στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στη Βραΐλα της Ρουμανίας από πατέρα Κεφαλλονίτη, λαθρέμπορο καπνού, όπως ο ίδιος έλεγε. Τον πατέρα του δεν τον γνώρισε, γιατί εκείνος έφυγε για την Ελλάδα όπου και πέθανε σε λίγο χρονικό διάστημα. Τον έλεγαν Γεώργιο Βαρσαμή και τον μικρό τον ονόμασαν Γεράσιμο Βαρσαμή, το οποίο αποτελεί και το επίσημο όνομα του συγγραφέα. Όμως αυτός πήρε το Παναΐτ, Παναγιωτάκης, από το όνομα του αδερφού που χάθηκε πρόωρα και Ιστράτι, το επίθετο της μάνας, επειδή ο πατέρας έφυγε νωρίς. Κανένας τα χρόνια εκείνα δεν αμφισβητούσε την ελληνικότητα του Ιστράτι.

Έλληνες Κομμουνιστές στη Μόσχα, τις δεκαετίες 1920-30, μέσα από αρχειακό υλικό / πτυχές του ανατολικού μοντερνισμού

 

Αυτό είναι το κτίριο του Πανεπιστημίου Κ.ΟΥ.Τ.Β., των εργαζόμενων
της Ανατολής. Εδώ το Νοέμβριο του 1925 είχε παρακολουθήσει
διάλεξη ο Ν. Καζαντζάκης και είχε διαφωνήσει με έναν αρχηγό
όπως έγραψε,   

Συμπίπτει αυτό το άρθρο να παρουσιάζεται τη χρονιά που εορτάζονται τα εκατό χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ (το 1918 δημιουργήθηκε το ΣΕΚΕ και το 1924 έλαβε την ονομασία ΚΚΕ και έγινε τμήμα της Γ’ Διεθνούς, χωρίς να έχει αυτονομία στη διαμόρφωση της πολιτικής τους) επομένως το άρθρο αυτό αφιερώνεται σε αυτή την επετηρίδα, για την οποία γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά και ευχόμαστε στο ΚΚΕ.

Ο κατάλογος που παρουσιάζεται παρακάτω, είναι στα χέρια μου αρκετά χρόνια, από τότε που στο ρωσικό ίδρυμα δούλευα για τον έργο «Καζαντζάκης και Ρωσία» (2013, έκδοση). Από το 2010 περίπου κρατάω  στα χέρια μου αυτόν τον πίνακα, ο οποίος ενδεχομένως να έχει εμπλουτιστεί από το ίδιο ίδρυμα (RGASPI) ή και να έχει περιοριστεί ίσως. 

Εκδήλωση για το Νίκο Καζαντζάκη

 Στις 4 Νοεμβρίου οι "Φίλοι του Ν. Καζαντζάκη" διοργανώνουν εκδήλωση για τον έλληνα συγγραφέα και μας καλούν να παραβρεθούμε.  Η εκδήλωση θα γίνει στην Κρητική Εστία στο Παγκράτι και θα αρχίσει στις 6 το απόγευμα. 
Πιο κάτω ακολουθεί πρόσκληση και αναλυτικό πρόγραμμα. 
Εγώ θα ήθελα να προσθέσω πόσο είναι σημαντικό να βρεθούμε μαζί όλοι όσοι διαβάζουμε το έργο του Καζαντζάκη ή την ελληνική λογοτεχνία μαζί με τους ανθρώπους της εταιρείας Καζαντζάκη  και ακόμα να δούμε ένα εξαίρετο Ντοκιμαντέρ για την "Οδύσσεια" του έλληνα συγγραφέα. Η εκδήλωση θα έχει έκθεση ζωγραφικής και μουσικό πρόγραμμα, ακόμα κρητικό κέρασμα. 

Βίκτωρ Σερζ «Άνθρωποι στη φυλακή»

Το βιβλίο το διάβασα σε μετάφραση Μάκη Βαϊνά, το οποίο βγαίνει σήμερα από τις εκδόσεις "Ελεύθερος Τύπος" (2009), πρώτη έκδοση στις εκδόσεις «Θεωρία» (1982).  Το συγκεκριμένο βιβλίο αναφέρει το μικρό όνομα του Σερζ «Βίκτωρ», έτσι τον έγραφαν οι παλιότεροι, όπως η Ελένη Σαμίου - Καζαντζάκη. Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει το γαλλικό «Βικτόρ». Η έκδοση αυτή έχει μια αρκετά καλή μετάφραση και σαν βιβλίο είναι πολύ φροντισμένο.

Γράφτηκε το 1929 στη Σοβ. Ρωσία και εκδόθηκε πρώτη φορά στα γαλλικά το 1930. Για το έργο αυτό έγγραψε πρόλογο, ο οποίος δεν υπάρχει στο ελληνικό κείμενο που διάβασα.

Η ταινία του νεανικού και φωτεινού Καζαντζάκη

Το φιλμ του Γιάννη Σμαραγδή, Καζαντζάκης, εμένα μου άρεσε και όπως είδα άρεσε και σε πάρα πολλούς στο σινεμά που το παρακολούθησα, αφού οι θεατές ξέσπασαν σε χειροκροτήματα στο τέλος. Και αυτό δίκαια κατά τη γνώμη μου. Ο Σμαραγδής έδωσε έναν διαφορετικό Καζαντζάκη, ο οποίος συγκίνησε το κοινό.

Ν. Καζαντζάκη «Τόντα-Ράμπα»

Το έργο αυτό, το μυθιστόρημα   «Τόντα-Ράμπα»,    γράφτηκε αμέσως  μετά τη λήξη  του ταξιδιού  του Ν. Καζαντζάκη, στη Σοβ. Ρωσία το 1929, τους μήνες Μάιο – Ιούνιο. Ο Καζαντζάκης στις 19 Απριλίου 1929 βρέθηκε στο Βερολίνο και από εκεί πέρασε στην Τσεχοσλοβακία, στην πόλη Γκότεσγκαμπ. Σε αυτή την πόλη γράφτηκε το μυθιστόρημα αυτό, το οποίο συνόψιζε ίσως τα συμπεράσματα του Κ. από το ταξίδι του στη Ρωσία.  Είναι το πρώτο μυθιστόρημα της περιόδου μετά την επίσκεψή του στη Ρωσία και σε αυτό  αναπλάθονται γεγονότα της ρωσικής του ζωής. Ο Καζαντζάκης δεν θα ξαναεπισκεφθεί τη Ρωσία παρά μόνο, πολύ αργότερα. Το 1929 τελειώνει η αναζήτησή του στο χώρο της Σοβ. Ένωσης.

Στοιχεία συγκριτικής συνεξέτασης Καζαντζάκη – Σερζ

Η ζωή τους υπήρξε διαφορετική: Ο Καζαντζάκης γεννήθηκε, σε πλούσια οικογένεια, το 1883,  και μεγάλωσε στην Κρήτη. Ακολούθησε την εγκύκλια παιδεία της εποχής. Τελείωσε τη Νομική. Έκανε διδακτορικό στο Παρίσι. Τι 1910 επιστρέφει στην Ελλάδα. Τη δεκαετία του 1910 ακολουθεί τη μεγάλη Ιδέας και το νασιοναλισμό, γίνεται υψηλόβαθμός υπάλληλος Υπουργείου, στέλνεται σε αποστολή της κυβέρνησης στη Ρωσία,   στις αρχές της  δεκαετίας του 1920, ζει στο Βερολίνο, θέλει να γνωριστεί με την αριστερά και τη Σοβ. Ένωση. Την επισκέπτεται στα μέσα και στα  τέλη της δεκαετίας και εκεί συναντά τον Σερζ. Τη δεκαετία του 1930 ο Καζαντζάκης ζει στην Ελλάδα κυρίως, ασχολείται με τη δημοσιογραφία, ταξιδεύει στην Ισπανία, Κίνα, Ιαπωνία, πάλι Ισπανία, Αγγλία γράφει ανταποκρίσεις.  Ο Καζαντζάκης αυτή τη δεκαετία δεν ασχολείται με την πολιτική ενεργά και δεν ταξιδεύει στη Ρωσία, αν και είχε κάποια πρόταση.

Ο Καζαντζάκης στη Ρωσία σήμερα

Επίσκεψη σε ελληνικό χωρίο στον Καύκασο τον Οκτώβριο του  1928. Στη φωτογραφία διακρίνονται οι Σαμίου, Καζαντζάκης, Μπιλιλί, Ιστράτι και έλληνες κάτοικοι του χωριού. Από την ιστοσελίδα του ΕΛΙΑ.

Τα έργα του Καζαντζάκη, μπόρεσαν να διαδοθούν στη Ρωσία,  μόνο μετά το 1991, αν και πιο πριν υπήρχαν σποραδικές εκδόσεις. Δεν μπορούσαν  να διαδοθούν πριν το 1991, γιατί η ΕΣΣΔ είχε  κρατική ιδεολογία και ο μαρξισμός-λενινισμός που ήταν η επίσημη ιδεολογία στη χώρα, δεν μπορούσε «να ανεχθεί» την μεταφυσική, δηλαδή τη φιλοσοφία του Καζαντζάκη και την ελευθερία στη διαπραγμάτευση.

Η αλληλογραφία Καζαντζάκη – Σερζ

Προτομή του Ν. Καζαντζάκη στο Ηράκλειο Αττικής, στον προαύλιο χώρο της Βίλας Στέλλα, η οποία στήθηκε με χορηγία του Συλλόγου Κρητών Νέου Ηρακλείου Αττικής το 1977 και φιλοτεχνήθηκε  από τον Ηρακλειώτη γλύπτη Γιάννη Παρμακέλη, ακαδημαϊκό σήμερα.

Όταν ο Καζαντζάκης τελείωσε τη συγγραφή του Τόντα-Ράμπα έστειλε στις 10 Αυγούστου 1929 στον Βικτόρ Σερζ ένα  γράμμα, στο οποίο προσπαθεί να τον ενημερώσει για το βιβλίο που έγραψε, αλλά επιχειρεί ταυτόχρονα τόσο να δώσει τις εξηγήσεις του για την ασυνεννοησία που είχαν μεταξύ τους, όσο και να μιλήσει για το μέλλον. Ο Σερζ ζούσε τότε στην ΕΣΣΔ, όπου είχαν γνωριστεί  με τον Καζαντζάκη. Στην Ελλάδα, η αριστερή ελληνική διανόηση της εποχής γνώριζε καλά τον Σερζ ήδη από τη δεκαετία του 1920.

Ν. Καζαντζάκης και Β. Σερζ

Συναντήσεις στη Σοβιετική Ρωσία

Ο Ν. Καζαντζάκης, όταν ταξίδεψε στη Μόσχα το 1928-29, συναντήθηκε με τον Β. Σερζ στην πόλη αυτή, καθώς και στο Λένινγκραντ και είχε μάλιστα συζητήσεις μαζί του.  Η εξέταση της σχέσης Καζαντζάκη – Σερζ μας βοηθά  σήμερα να δούμε από διαφορετικές πλευρές και οπτικές γωνίες το έργο του Καζαντζάκη, αλλά και να μάθουμε τις σκέψεις και των δύο συγγραφέων για θέματα της εποχής που έχουν όμως βαρύτητα ως τη σημερινή εποχή.