Διεθνές
βραβείο ειρήνης 1956
 |
| Μνημείο του Τσι-Μπάισι στην Κίνα |
 |
| «Γρύλος με το σπιτάκι του» έργο του Τσι-Μπάισι |
Το
Διεθνές Βραβείο Ειρήνης που
απονεμήθηκε στον Καζαντζάκη το 1956 είναι
ίσως από τις λιγότερες διερευνημένες
πτυχές της δράσης του τη δεκαετία του
1950. Όχι βέβαια πως άλλες πτυχές έχουν
διερευνηθεί επαρκώς, αφού με τον
Καζαντζάκη συμβαίνουν πολλές φορές
αυθαιρεσίες στην ερμηνεία της δράσης
του ή των προθέσεών του, ακόμα και των
προθέσεων των άλλων ανθρώπων γύρω του.
Πριν
προσχωρήσουμε ας πούμε κάτι που παραμένει
ως σήμερα άγνωστο, πως εκείνη τη χρονιά,
το 1956, ο Ν. Καζαντζάκης έλαβε το Διεθνές
Βραβείο Ειρήνης μαζί με τον μεγάλο
Κινέζο ζωγράφο Τσι - Μπάισι (Qí
Báishí,
αγγλικά,
齊白石
κινεζικά).
Ο Κινέζος ζωγράφος Μπάισι (1864-1957) που
όπως φαίνεται πέθανε την ίδια χρονιά
με τον Καζαντζάκη, σήμερα αποτελεί έναν
από τους πιο σπουδαίους ζωγράφους της
Κίνας που ακολουθούσε τους παραδοσιακούς
δρόμους της κινεζικής ζωγραφικής, το
στυλ gongbi στα
έργα του, τα οποία επικεντρώνονται
κυρίως στην φυσικό μικρόκοσμο και τα
οποία σήμερα εκτιμώνται
ιδιαίτερα στην πατρίδα του.
Ο
Καζαντζάκης απέσπασε το ίδιο βραβείο,
την ίδια χρονιά, την ίδια χρονιά, με
αυτόν το σπουδαίο Κινέζο ζωγράφο και
αν για πολλά χρόνια οι ερευνητές εξέταζαν
μόνο το θέμα γιατί αυτός δεν πήρε το
βραβείο Νόμπελ, σήμερα ίσως ήρθε ο καιρός
να ανιχνεύσουμε και τις άλλες βραβεύσεις
που αυτός έλαβε, τις επαφές, την επικοινωνία
και τον διάλογο που είχε με άλλους
καλλιτέχνες και συγγραφείς και τελικώς
να αναδείξουμε και αυτή την άγνωστη
πτυχή του. Μπορώ να καταλάβω πως ο καθένας
πήρε ένα ξεχωριστό διεθνές βραβείο
ειρήνης, αφού πουθενά δεν βρήκα να
γράφεται πως «μοιράστηκαν» αυτό το
βραβείο.
Ο Ν. Καζαντζάκης συναντήθηκε μαζί του στο τελευταίο ταξίδι του στην Κίνα και μάλιστα όπως αναφέρει η Ε. Σαμίου – Καζαντζάκη «Μετα είκοσι χρόνια», η συνάντηση έγινε στις 24 Ιουνίου 1957.
«Πρωί
πήγαμε στο γέρο-ζωγράφο Τσι-Πάι – Ση,
που ηρε το βραβείο Ειρήνης. Συμπαθητικός,
96 χρονών…Ο Τσι Πάι – Ση ήταν αδιάθετος,
ωστόσο με μεγάλη ευγένεια μας προσκάλεσε,
να γνωρίσει τον Καζαντζάκη»
Από
τα γραφόμενα της Ελένης καταλαβαίνουμε
πως το βραβείο αν και δόθηκε την ίδια
χρονιά στον Τσι – Μπάισι αυτός δεν
ταξίδεψε στη Βιέννη για να το παραλάβει.
Το
Διεθνές Βραβείο Ειρήνης δινόταν από το
Παγκόσμιο Συμβούλιο
Ειρήνης, από το 1950 αμέσως
μετά τη
δημιουργία αυτού του Συμβουλίου και ως
το 1957. Τελευταίος που έλαβε το αυτό το
βραβείο ήταν ο Άγγλος φιλόσοφος Μπερνάρντ
Ράσσελ. Μετά
από εκείνη τη χρονολογία δεν απονεμόταν
βραβείο αλλά μετάλλια ειρήνης.
Στο
Παγκόσμιο Συμβούλιο
Ειρήνης συμμετείχε
αμέσως με την ίδρυση του και ο Πέτρος
Κόκκαλης (1896-1961),
ο Έλληνας γιατρός και από το 1935 καθηγητής
στο πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά
πολιτικός πρόσφυγας την εποχή εκείνη
στην Ανατολική Γερμανία. Αυτή η οργάνωση
ειρήνης δημιουργείται στο δεύτερο
παγκόσμιο συνέδριο των φίλων της ειρήνης
που έλαβε χώρα στην Πολωνία και συμμετείχε
και ο Έλληνας ιατρός. Στο πρώτο συνέδριο
απεναντίας που
με επεισοδιακό τρόπο πραγματοποιήθηκε
σε δύο πρωτεύουσες Παρίσι και Πράγα
συμμετείχε η Μέλπω Αξιώτη. Σημαντική
ήταν και η σύνοδος των παραγόντων της
διανόησης του 1948 στο Βρότσλαβ της
Πολωνίας και της Νέας Υόρκης την επόμενη
χρονιά.
Αυτό
το Συμβούλιο Ειρήνης χρηματοδοτούνταν
από τη Σοβιετική Ένωση και τις Λαϊκές
Δημοκρατίες, είχε δε στόχο την διάδοση
της σοβιετικής πολιτικής για την ειρήνη
στις διάφορες χώρες της γης. Την εποχή
εκείνη, τη δεκαετία του 1950, η ένταση
ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις και στα
δύο συστήματα ήταν μόνιμη και διαρκής.
Δυνάμεις ειρήνης απ’ όπου και αν
προέρχονταν έπαιζαν σίγουρα ένα θετικό
ρόλο. Συνεργάστηκαν με
αυτό σπουδαίοι παράγοντες της εποχής,
όπως ο Σαρτρ, ο νομπελίστας
Ζολιό Κιουρί που ήταν
πρόεδρός του, ο Μπρεχτ, ο
Λούκατς, ο Νερούδα, ο Π.
Ρόμπσον, ο Αραγκόν, ο Πικάσο κ.α. Νομίζουμε
πως η ιδιαιτερότητα αυτού του συμβουλίου
ήταν πως έθεσε σε όλον τον κόσμο το θέμα
της ειρήνης και «εκλαΐκευσε» την απαίτηση
να σταματήσουν οι πόλεμοι.
Έτσι,
σήμερα, που ο ψυχρός πόλεμος έχει
τελειώσει μπορούμε να αξιολογήσουμε
με μεγαλύτερη ψυχραιμία τη δράση αυτού
του συμβουλίου αναφορικά με τα Διεθνή
Βραβεία Ειρήνης που απένειμε.
Παρατηρούμε
πως βραβείο ειρήνης είχε
απονεμηθεί σε μεγάλους εκπροσώπους των
γραμμάτων και των τεχνών της εποχής,
μεταξύ άλλων και στους
Π. Πικάσο, Π.
Ρόμπσον και
Ν. Χικμέτ, το
1950, τον
Π. Ελυάρ το
1953, τους
Ντμίτρι
Σοστακόβιτς και
Τσάρλι Τσάπλιν το
1954, στους
Μπέλα Μπάρτοκ
και Τσέζαρε Ντζαβατίνι
το 1955, στον
Καζαντζάκη και στον
Μπέρνταρντ Ράσσελ το
1957. Είναι
δύσκολο να πεις πως οι
παραπάνω παράγοντες του πολιτισμού με
το έργο τους είναι
στρατευμένοι σε κάποιον πολιτικό φορέα.
Μάλλον
είναι άνθρωποι που αν και
ανήκουν ίσως στην αριστερά,
είναι
αναγνωρισμένοι από όλη την ανθρωπότητα,
και είχαν
τη δυνατότητα να συνομιλούν και με τη
δεξιά και με την
αριστερά της εποχής ή με τη Σοβιετική
Ένωση.
Από
την άλλη μεριά φαίνεται πως
το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης απονέμεται
σε παράγοντες που το έργο
τους διαδραματίζει σημαντικό
ρόλο στο αναγνωστικό κοινό ως προς την
εμπέδωση της ειρήνης και της διάδοσης
των φιλειρηνικών ιδεών. Αν το Νόμπελ
Ειρήνης απονέμεται σε πολιτικούς ή
άλλους κοινωνικούς
παράγοντες που έπραξαν κάτι σημαντικό
για την εμπέδωση της
ειρήνης
σε κάποια περιοχή του πλανήτη, το διεθνές
βραβείο ειρήνης του Παγκοσμίου Συμβουλίου
Ειρήνης, απονεμόταν σε
παράγοντες της τέχνης και του πολιτισμού
που με το έργο τους διαπαιδαγώγησαν
τους λαούς στα υψηλά αυτά ιδανικά που
διέδωσαν με αυτό τα
ιδεώδη της ειρηνικής
συνύπαρξης και της
αλληλεγγύης ανάμεσα στους λαούς.
Πιο
συγκεκριμένα σχετικά με το βραβείο που
απονεμήθηκε στον Καζαντζάκη γνωρίζουμε
κάποια δεδομένα από την βιβλιογραφία
τα οποία θα αναφέρουμε, σημειώνοντας
πως δεν έχουμε κάνει την παραπάνω έρευνα
σε αρχειακό υλικό. Η απόφαση για απονομή
στον Καζαντζάκη είχε
ληφθεί παμψηφεί στις 7
Απριλίου του 1955 στη σύνοδο του Παγκοσμίου
Συμβουλίου Ειρήνης στην
Βιέννη, στην πόλη που αποτελούσε την
έδρα του Συμβουλίου εκείνη την εποχή.
Σχετικά με αυτό η Έλλη
Αλεξίου αναφέρει πως ο Πέτρος
Κόκκαλης τους
ανακοίνωσε ότι το Συμβούλιο προτίθεται
να βραβεύσει έναν Έλληνα συγγραφέα. Οι
πολιτικοί πρόσφυγες, σύμφωνα με την
Αλεξίου, πρότειναν τον Ηλία
Βενέζη. Ο Βενέζης
ήταν αγαπητός συγγραφέας για τους
πολιτικούς πρόσφυγες,
γιατί είχε συμμετάσχει μαζί τους στα
οδοφράγματα των Δεκεμβριανών. Έτσι
έστειλαν επιστολή στον Βενέζη. Απάντηση
όμως από εκείνον
δεν ήρθε. Και γι’ αυτό το λόγο σκέφτηκαν
τη επιλογή
Καζαντζάκη, που ήταν η επίσημη πρόταση
των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων την
οποία προώθησε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο
Ειρήνης ο Πέτρος Κόκκαλης που έγινε
αποδεκτή ομόφωνα από όλα τα μέλη. Δεν
γνωρίζω αν η εκδοχή της Αλεξίου είναι
και σωστή, γιατί δεν την έχω διαβάσει
αλλού.
Στην
απονομή του βραβείου στον Έλληνα
συγγραφέα θα μπορούσαν
να είχαν συμβάλει και
οι Ρώσοι ελληνιστές, οι οποίοι στο
πρόσωπο του Μπελέτσκι,
συμπαθούσαν τον Έλληνα συγγραφέα και
μετέφραζαν εκείνη την εποχή το έργο
του.
Ο
συγγραφέας παρέλαβε το βραβείο στις 28
Ιουνίου του 1956 στη Βιέννη. Τον
Καζαντζάκη τον απασχολούσε μήπως το
βραβείο ήταν αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής
επιλογής και όχι αναγνώρισης
της λογοτεχνικής αξίας και επιρροής
του έργου του στους ευρωπαϊκούς λαούς.
Η
απονομή αυτού του βραβείου φέρνει τον
Καζαντζάκη πλησίον όλων των παραπάνω
συγγραφέων και καλλιτεχνών που βραβεύτηκαν
εκείνα τα χρόνια και μας δείχνει μια
άλλη διάσταση του έργου του στο ευρωπαϊκό
και παγκόσμιο πολιτισμικό γίγνεσθαι.
Χρειάζεται όμως να θέσουμε τα πράγματα
στη πραγματική τους διάσταση, να μην
υποτιμούμε κάτι και να μην διαστρέφουμε
την πραγματική σημασία τους.
Σήμερα
ίσως αποκτά ιδιαίτερη σημασία η γνωριμία
του Καζαντζάκη με το κινεζικό ακροατήριο
και αυτή η τυχαία συνεύρεση με τον μεγάλο
Κινέζο ζωγράφο Τσι-Μπάισι, ίσως θα
μπορούσε να αποδειχθεί σημαντική,
τουλάχιστον για να μάθουμε εμείς στην
Ελλάδα ένα μεγάλο ζωγράφο.
26.05.2019