Το φιλολογικό και εκδοτικό έργο των πολιτικών προσφύγων της ΕΣΣΔ.

 

Μιχάλης Πάτσης

Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Τασκένδη στις αρχές του 1950 

Το φιλολογικό και εκδοτικό έργο των πολιτικών προσφύγων της ΕΣΣΔ.

Το θέμα των πολιτικών προσφύγων σήμερα σε κάποιον νέο άνθρωπο είναι προφανώς άγνωστο και ίσως αυτό να είναι καλό. Κοιτάζουμε στα λεξικά της νέας ελληνικής (Μπαμπινιώτης), η λέξη «πολιτικός πρόσφυγας» λημματογραφείται, το ιστορικό ελληνικό φαινόμενο δεν αναφέρεται καν. Οι ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας, εκτός αυτής του Μ. Vitti, παρακάμπτουν το θέμα. Η νεότερη ιστορία έχει καταγράψει ως πολιτικούς πρόσφυγες τους Έλληνες κομμουνιστές, μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού, που αφού ηττήθηκαν κατά τον Εμφύλιο, το 1949, βρήκαν καταφύγιο στις ανατολικές χώρες, στη Σοβιετική Ένωση, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και αλλού. Εκεί άρχισαν μια νέα ζωή. Το ελληνικό κράτος τους στέρησε την ιθαγένεια, και εκείνη την εποχή αποτελούσαν άτομα χωρίς υπηκοότητα. Σήμερα μάλλον δεν υφίσταται θέμα πολιτικών προσφύγων, αφού όλοι σχεδόν, από αυτούς που βγήκαν εκτός Ελλάδος μετά τον Εμφύλιο, εκτός μιας μικρής ομάδας σλαβομακεδόνων, έχουν λάβει πάλι την ελληνική ιθαγένεια και το αργότερο, ως τις αρχές του 1990, επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Β’ Ο Μπελέτσκι ποιητής

Τα Ποιήματα (1961-1991), επιμέλεια Σωτήρης Δημόπουλος, Αθήνα 2019

Ο Μπελέτσκι στο πάρκο
Ταράς Σεβτσένκο -
δεκαετία 1970 

Τα ποιήματα που παρουσιάζονται είναι πενήντα πέντε και είναι γραμμένα από το 1961 ως το 1991, αν και υπάρχει και ποίημα με μεταγενέστερη ημερομηνία στον τίτλο του, «Πρωτοχρονιά 1992». Άγνωστο είναι αν ο Μπελέτσκι έχει γράψει και άλλα ποιήματα στα ελληνικά, αφού πέθανε το 1995. Τα ποιήματα γράφονται στα ελληνικά και υπενθυμίζει την μεγάλη παράδοση των κλασικών φιλολόγων να γράφουν κείμενα στα αρχαία ελληνικά ή στα λατινικά, αλλά και στα νεότερα χρόνια να γράφουν στα νέα ελληνικά.

Ο σοβιετικός ελληνιστής Αντρέι Μπελέτσκι

Εις μνήμην Γραμματούλας Μπάτζιου

Α΄ Ο Μπελέτσκι γλωσσολόγος

Ο Μπελέτσκι τη δεκαετία του 1960

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο με τα ποιήματα του Αντρέι Αλεξάντροβιτς Μπελέτσκι «Ποιήματα» (1961-1991) που γράφτηκαν από εκείνον απευθείας στα ελληνικά και παρέμεναν τουλάχιστον τριάντα περίπου χρόνια αδημοσίευτα. Το όνομα του Αντρέι Μπελέτσκι (1911-1995) σήμερα μάλλον δεν λέει κάτι στον μέσο έλληνα αναγνώστη, αλλά ούτε και στον αρκετά μορφωμένο. Η περίπτωση του μοιάζει με την περίπτωση ενός παλιού γνωστού, που κάποιος τον αναζητά, αφού ο χρόνος τον «έχει αποθέσει στο πίσω μέρος της μνήμης», μέχρι που αυτός ξανάρχεται στην επιφάνεια για κάποιον λόγο και πρέπει να τον ξαναθυμηθείς.

Έτσι, μου φαίνεται, πως μοιάζει και η περίπτωση του Μπελέτσκι, ο οποίος στις παλαιότερες δεκαετίες ήταν ο γνωστός ελληνιστής από τη Σοβιετική Ένωση και την Ουκρανία, ο μεγάλος Ρώσος και Ουκρανός ελληνιστής ο οποίος είχε κάνει τόσο συστηματική δουλειά για τη μελέτη της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού στην ΕΣΣΔ και στις χώρες που δημιουργήθηκαν μετά τη διάλυσή της.

Ο Καζαντζάκης στη Ρωσία σήμερα

Επίσκεψη σε ελληνικό χωρίο στον Καύκασο τον Οκτώβριο του  1928. Στη φωτογραφία διακρίνονται οι Σαμίου, Καζαντζάκης, Μπιλιλί, Ιστράτι και έλληνες κάτοικοι του χωριού. Από την ιστοσελίδα του ΕΛΙΑ.

Τα έργα του Καζαντζάκη, μπόρεσαν να διαδοθούν στη Ρωσία,  μόνο μετά το 1991, αν και πιο πριν υπήρχαν σποραδικές εκδόσεις. Δεν μπορούσαν  να διαδοθούν πριν το 1991, γιατί η ΕΣΣΔ είχε  κρατική ιδεολογία και ο μαρξισμός-λενινισμός που ήταν η επίσημη ιδεολογία στη χώρα, δεν μπορούσε «να ανεχθεί» την μεταφυσική, δηλαδή τη φιλοσοφία του Καζαντζάκη και την ελευθερία στη διαπραγμάτευση.