Η ζωή τους υπήρξε διαφορετική: Ο
Καζαντζάκης γεννήθηκε, σε πλούσια οικογένεια, το 1883,
και μεγάλωσε στην Κρήτη. Ακολούθησε την εγκύκλια παιδεία της εποχής.
Τελείωσε τη Νομική. Έκανε διδακτορικό στο Παρίσι. Τι 1910 επιστρέφει στην
Ελλάδα. Τη δεκαετία του 1910 ακολουθεί τη μεγάλη Ιδέας και το νασιοναλισμό,
γίνεται υψηλόβαθμός υπάλληλος Υπουργείου, στέλνεται σε αποστολή της κυβέρνησης
στη Ρωσία, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ζει στο Βερολίνο, θέλει
να γνωριστεί με την αριστερά και τη Σοβ. Ένωση. Την επισκέπτεται στα μέσα και
στα τέλη της δεκαετίας και εκεί συναντά
τον Σερζ. Τη δεκαετία του 1930 ο Καζαντζάκης ζει στην Ελλάδα κυρίως, ασχολείται
με τη δημοσιογραφία, ταξιδεύει στην Ισπανία, Κίνα, Ιαπωνία, πάλι Ισπανία,
Αγγλία γράφει ανταποκρίσεις. Ο
Καζαντζάκης αυτή τη δεκαετία δεν ασχολείται με την πολιτική ενεργά και δεν
ταξιδεύει στη Ρωσία, αν και είχε κάποια πρόταση.
Έχει ξεκινήσει να γράφει από νωρίς,
1905, λογοτεχνία και δοκίμια, επίσης
τραγωδίες και ταξιδιωτικά έργα.
Ο Σερζ γεννιέται το 1990 στις
Βρυξέλλες. Ο πατέρας του, Λεονίντ Κιμπάλτσιτς, ήταν πολιτικός εξόριστος, είχε φύγει από τη
Ρωσία, γιατί είχε συγγενική σχέση με κάποιον που σχετιζόταν με την δολοφονική
απόπειρα εναντίον του Αλέξανδρου του Β’ το 1881. Ο μικρός Βικτόρ δεν έλαβε ανώτατη παιδεία. Ζει φτωχικά με την
οικογένειά του, στην Αγγλία και στο Βέλγιο. Ο πατέρας του τον σπρώχνει στην βιβλιοθήκη του
σπιτιού, από την οποία έλαβε μεγάλη μόρφωση. Το 1905 είναι φτωχό παιδί, οι
γονείς του χώρισαν εκείνη τη χροιά και ο ίδιος δουλεύει φωτογράφος στην αρχή
και μετά λινοτύπης. Γράφει άρθρα για το
σοσιαλισμό και την Επανάσταση. Στα 1912, πολύ μικρό τον βρίσκουμε διευθυντή στην
εφημερίδα «Αναρχία», στη Γαλλία, στην
οποία προβάλει θέσεις του ελευθεριακού σοσιαλισμού. Το 1912 φυλακίζεται για την υπόθεση των
ληστών – φονιάδων, τρομοκρατών Μπονό, οι
οποίο έκλεβαν το Παρίσι και σύχναζαν στην εφημερίδα του. η συμμορία των Μπονό εκτελέστηκε στη γκιλοτίνα, ο Σερζ
όμως φυλακίζεται. Απελευθερώνεται το 1917. Καταφεύγει στη Σοβ. Ρωσία όπου είχε
γίνει πρόσφατα επανάσταση. Στη Σοβ.
Ένωση ασχολείται με την Γ’ Διεθνή. Πολιτικά πλησιάζει τον Τρότσκι και την
Αριστερή Αντιπολίτευση. Ο Σερζ αναλαμβάνει αποστολές στο εξωτερικό, στην
Αυστρία, για τη Γ’ Διεθνή. Ασχολείται με
τη λογοτεχνία. Άρθρα του Σερζ μπορούμε να ανακαλύψουμε και στα ελληνικά στο
περιοδικό «Βωμοί».
Όταν ο Καζαντζάκης ταξιδεύει το
1927-29 στη Ρωσία, ο Σερζ είναι ένας από τους αντιπολιτευόμενους. Ζει κυρίως
στο Λένινγκραντ. Αγωνίζεται υπέρ των
συντρόφων του που διώκονταν. Το 1928 διαγράφεται από το κόμμα. Τον βάζουν στη
φυλακή. Αποφυλακίζεται πάλι τον Μάιο του 1928 με τη συνδρομή του Ιστράτι.
Ο Σερζ με τα σημερινά δεδομένα
υπήρξε εκείνη την εποχή ένας κοινωνικός αγωνιστής στην ΕΣΣΔ. Και θα ήταν σωστό
να καταλάβουμε πως δεν αγωνίστηκε μόνο για το πρόβλημα του Ρουσσακόφ αλλά και
για πολλά άλλα προβλήματα, ίσως πράγματι μικρά προβλήματα αντιπολιτευόμενων ή
και ξένων πολιτών στην Ρωσία της εποχής 1928-29, αλλά με μεγάλη σημασία.
Ο Καζαντζάκης δεν άγγιξε καθόλου τα
θέματα της ΕΣΣΔ, όταν ταξίδεψε. Ενεργά δεν αναμείχθηκε, αν και εξέφρασε την
άποψή του με έμμεσο τρόπο στα έργα του, αν και δεν είναι σωστό να πούμε πως δεν
έπαιξε έναν κοινωνικό ρόλο ή πως δεν συγκινήθηκε από αυτά τα θέματα.
Όλη αυτή τη δύσκολη ζωή στην ΕΣΣΔ,
ο Σερζ εκείνη την εποχή δεν την «περνάει» άμεσα στη λογοτεχνία του. Απεναντίας
την εισάγει στα δημοσιολογικά του έργα. Τέτοια έργα είναι το δημοσιολογικό έργο Ο πρώτος Χρόνος της
Ρωσικής Επανάστασης (1930). Επίσης ένα έργο που παραλείπεται να αποδίδεται
στον Σερζ είναι ο β’ τόμος από το «Προς την άλλη φλόγα» του Π. Ιστράτι, δηλαδή
το «Σοβιέτ 1929». Αυτό το έργο δεν έχουμε δει πουθενά να αποδίδεται στον Β.
Σερζ αν και διαπιστωμένα πια είναι δικό του έργο.
Απεναντίας ο Καζαντζάκης πιο νωρίς
από τον Σερζ ή ίσως την ίδια εποχή με εκείνον γράφει το μυθιστόρημα Τόντα-Ράμπα,
1929, το οποίο αφορά στη ζωή στην «παθολογία της σοβιετικής Ρωσίας». Νομίζω πως πίσω από κάποιον ήρωα του έργου
ίσως να κρύβεται ο Σερζ.
Τα μυθιστορήματα βέβαια του Σερζ
της εποχής δεν κυκλοφόρησαν στη Ρωσία. Το μυθιστόρημα, Άνθρωποι στη Φυλακή (1930)
αναφέρεται στη Γαλλία και περιέχει πρόλογο του Π. Ιστράτι.
Τα έργα που ασχολούνται με την
ΕΣΣΔ, ασχολούνται με το παρελθόν: Η Γέννηση της Δύναμής μας (1931) (για
τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση του 1917), η Κατακτημένη πόλη (1932, για τα
χρόνια 1919-20, τα χρόνια της τρομοκρατίας), αναφέρονται στη σοβιετική εποχή
και θίγουν ζητήματα που αφορούν στα δικαιώματα και τις αυθαιρεσίες της
σοβιετικής εξουσίας.
Ο Σερζ το 1933 φυλακίζεται στην
ΕΣΣΔ, απελευθερώνεται και όταν πια φτάνει στη στο Βέλγιο το 1937, στη Γαλλία και μετέπειτα
στο Μεξικό, τότε πια εκδίδει λογοτεχνικά έργα για τη σοβιετική εμπειρία, τα
οποία νομίζω τον κατέστησαν γνωστό στο ευρύ κοινό. Την εποχή εκείνη λογοτεχνικά έργα που έχουν σχέση
με τη Ρωσία και τις διώξεις που υπέστη είναι το «Τα μεσάνυχτα του αιώνα»
(1939), «Η υπόθεση Τουλάγεφ» (1949).
Κλείνοντας αυτό τον κύκλο μπορούμε
να πούμε πως Καζαντζάκης και Σερζ αν και διαφορετικοί άνθρωποι επηρεάστηκαν και
οι δύο από την κοινωνική πραγματικότητα της ΕΣΣΔ.
Οπωσδήποτε μεταξύ τους υπήρξε φαινομενικά
ασυνεννοησία. Αυτή προέκυψε τόσο από τη διαφορετική ιδεολογία, όσο και από τον
διαφορετικό τρόπο προσέγγισης του λογοτεχνικού έργου: ο Καζαντζάκης γράφει με
έναν εξπρεσιονιστικό τρόπο, ενώ ο Σερζ με τρόπο σαφώς ρεαλιστικό, ο Σερζ είναι
μαρξιστής, ενώ ο Καζαντζάκης όχι.
Αυτή ήταν και μία από τις βασικές
διαφορές στα λογοτεχνικά θέματα μεταξύ Καζαντζάκη και Γαλάτειας.
Η πλοκή και ο μύθος στον
Καζαντζάκης δεν δίνονται με εκείνη την καθαρότητα και διαύγεια που απαιτεί ο
ρεαλιστής λογοτέχνης. Το θέμα του πολλές
φορές κρύβεται πίσω από αλληγορίες, μύθους και άλλες διηγήσεις. Δεν μιλά άμεσα
και ανοικτά για αυτό που τον απασχολεί. Για να κατανοήσουμε ένα τέτοιο έργο
απαιτεί να αποκωδικοποιήσουμε τα λεγόμενά του.
Οι δύο συγγραφείς δεν
ξαναβρέθηκαν, αν και ο Καζαντζάκης
σκέφτηκε να το καλέσει στην Αίγινα. Ο καθένας πήρε διαφορετική πορεία και αν ο
Καζαντζάκης έζησε ως τη δεκαετία του 1950 και σχετικά με μεγάλη αναγνώριση τα
τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Σερζ έζησε και πέθανε κυνηγημένος και πέθανε
το 1947 στο Μεξικό. Αν και δεν είχε ακόμα το έργο του αναγνωριστεί νομίζω
ένιωθε πως η παγκόσμια αποδοχή για
εκείνον θα έρθει.
Νέα Ιωνία 3-5.9.2018