Έλληνες Κομμουνιστές στη Μόσχα, τις δεκαετίες 1920-30, μέσα από αρχειακό υλικό / πτυχές του ανατολικού μοντερνισμού

 

Αυτό είναι το κτίριο του Πανεπιστημίου Κ.ΟΥ.Τ.Β., των εργαζόμενων
της Ανατολής. Εδώ το Νοέμβριο του 1925 είχε παρακολουθήσει
διάλεξη ο Ν. Καζαντζάκης και είχε διαφωνήσει με έναν αρχηγό
όπως έγραψε,   

Συμπίπτει αυτό το άρθρο να παρουσιάζεται τη χρονιά που εορτάζονται τα εκατό χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ (το 1918 δημιουργήθηκε το ΣΕΚΕ και το 1924 έλαβε την ονομασία ΚΚΕ και έγινε τμήμα της Γ’ Διεθνούς, χωρίς να έχει αυτονομία στη διαμόρφωση της πολιτικής τους) επομένως το άρθρο αυτό αφιερώνεται σε αυτή την επετηρίδα, για την οποία γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά και ευχόμαστε στο ΚΚΕ.

Ο κατάλογος που παρουσιάζεται παρακάτω, είναι στα χέρια μου αρκετά χρόνια, από τότε που στο ρωσικό ίδρυμα δούλευα για τον έργο «Καζαντζάκης και Ρωσία» (2013, έκδοση). Από το 2010 περίπου κρατάω  στα χέρια μου αυτόν τον πίνακα, ο οποίος ενδεχομένως να έχει εμπλουτιστεί από το ίδιο ίδρυμα (RGASPI) ή και να έχει περιοριστεί ίσως. 

Σήμερα  η τάση είναι τα ιδρύματα να παραδίδουν τα αρχεία τους ανοικτά στο κοινό τους και νομίζω πως σε λίγα χρόνια όλα αυτά τα αρχεία θα είναι ανοικτά. Εκείνη την εποχή είχα ενδιαφερθεί και είχα αποκτήσει αυτόν τον κατάλογο, λες και το θέμα του Καζαντζάκη είχε κάποια σχέση με την Γ’ Διεθνή και τους έλληνες μοντερνιστές της Ανατολής, τους κομμουνιστές δηλαδή οι οποίοι είχαν πάντα μια ιδιαίτερη σχέση προς τη Ρωσία.

Πολλά από τα παραπάνω αρχεία είμαι σίγουρος πως μπορούν να ανευρεθούν και στην Ελλάδα, ιδίως στα αρχεία του ΚΚΕ, στο «Ίδρυμα Χ. Φλωράκης» ή στα ΑΣΚΙ ή ακόμα και σε ανεξάρτητες περιοδικές εκδόσεις ή σε βιβλία πια. Το ιδιαίτερο αυτού του καταλόγου είναι πως συγκεντρώνονται πολλά και διαφορετικά έγγραφα με κύριο συνεκτικό ιστό τη σχέση Γ’ Διεθνής – ΚΚΕ.  Η παράθεση των αρχείων έγινε με τους κωδικούς Коминтерн (Κομμουνιστική Διεθνής)  Файл κουτί φύλαξης  опись καταγραφή  дело ιδιαίτερος φάκελος.  Η αναζήτησή της θα γίνει με τον ίδιο τρόπο.

Το αρχειακό υλικό καλύπτει τις σχέσεις ανάμεσα στον οργανισμό που δημιούργησε τα κομμουνιστικά κόμματα της εποχής και ενός από αυτά τα κόμματα, του ΚΚΕ το οποίο αποτελούσε ως το 1943 τμήμα της Γ’ Διεθνούς.  

Την περίοδο της δεκαετίας του 1920, μεγάλο θέμα για το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα είναι η διάδοση των ιδεών της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα, αλλά και ο αγώνας για το «μακεδονικό - αυτονομιστικό», δηλαδή ο αγώνας των ελλήνων κομμουνιστών για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους της «Μακεδονίας – Θράκης», το οποίο κάποιοι έλληνες ήθελαν να συμπεριλαμβάνει μόνο  τους σλαβόφωνους της περιοχής, η ίδια η Γ’ Διεθνής νομίζουμε πως οραματιζόταν ένα διεθνικό, πολυεθνικό κράτος. Βλέπουμε πως αυτό που πρώτη η Γ’ Διεθνής προώθησε τη δεκαετία του 1920, στις μέρες μας έγινε πραγματικότητα με την επίβλεψη πλέον του δυτικού μοντερνισμού, λες και αυτός ολοκληρώνει κάτι που άρχισε ο ανατολικός  μοντερνισμός.

Τα αρχεία καλύπτουν μια χρονική περίοδο από το 1920 ως το 1943. Σε αυτά μπορούμε να εντοπίσουμε υλικό που έχει εκδοθεί από ελληνικές πηγές, όπως  επιστολές, ομιλίες, αναφορές, εισηγήσεις, ανακοινώσεις, την αλληλογραφία των ελλήνων ηγετών  που είναι τοποθετημένοι στη Γ’ Διεθνή με το ΚΚΕ, ή αποφάσεις και πρακτικά συνεδρίων και ολομελειών, πρακτικά συνεδριάσεων της Κ.Ε. και του Π.Γ,  του ΚΚΕ, αλλά και άρθρα, αποκόμματα ελληνικών άρθρων από το «Ριζοσπάστη» καθώς και άλλες εφημερίδες, όπως «Επανάστασις», «Προλετάριος» (1926), κ.α.

Τον κατάλογο των αρχείων τον παραδίδουμε στα ρωσικά και νομίζουμε πως καλύπτουν μεγάλο μέρος από την αλληλογραφία τόσο του ΚΚΕ προς τη Διεθνή, όσο και την αλληλογραφία της  Διεθνούς προς το ΚΚΕ. Ο ερευνητής που θα θελήσει να τα αξιοποιήσει θα πρέπει να τα αναζητήσει στα ρωσικά, ίσως να παραδίδονται πλέον ελεύθερα ή να μεταβεί στη χώρα για να τα μελετήσει.

Μπορούμε να καταλάβουμε πως η Διεθνής είναι ένας κομματικός και πολιτικός οργανισμός με συγκεκριμένο κύρος στους έλληνες κομμουνιστές και στους φίλους τους την εποχή αυτή.

 Στα αρχεία εντοπίζονται αποφάσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς για την Ελλάδα, αποφάσεις και πρακτικά συνεδριάσεων της βαλκανικής γραμματείας της, καθώς και αποφάσεις τόσο της Γραμματείας  όσο της Μικρής Γραμματείας της Γ’ Διεθνούς με αναφορά την Ελλάδα,  αλλά και τις άλλες χώρες της Βαλκανικής (Βουλγαρία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Αλβανία ή άλλες χώρες της Ανατολής το Ιράν, την Τουρκία, αναφορικά με την Ελλάδα). Στα αρχεία καλύπτεται επίσης η αλληλογραφία ανάμεσα στα κόμματα αυτά και τη Διεθνή. Γενικώς ο κατάλογος αρχείων παρουσιάζει ένα μεγάλο πλούτο υλικού, το οποίο νομίζω πως μπορεί στον πολιτικό τομέα να συμπληρώσει την άποψη που έχουμε για την εποχή.

Για εμένα, ωστόσο, μεγάλο ενδιαφέρον έχουν ειδήσεις ή αναφορές σε λιγότερο σημαντικά θέματα, όπως μικρές ανακοινώσεις που αφορούν τη ζωή των  κομμουνιστών της εποχής, απλών ανθρώπων ή στελεχών. Τέτοιες είναι ας πούμε ανακοινώσεις για τη «ζωή των Ελλήνων φοιτητών» στη Διεθνή Σχολή του Λενινισμού το 1935-36, οι «αξιολογήσεις των Ελλήνων και Αλβανών φοιτητών» της ίδιας σχολής από τη Γ’ Διεθνή, το 1927, οι «ομιλίες του Σιφναίου (Α. Χαϊτά, πρώην γραμματέας του ΚΚΕ, που χάθηκε στην ΕΣΣΔ), το 1935 για την Ιστορία της Ελλάδας και του ΚΚΕ», η αλληλογραφία της ΜΟΡΠ με το ελληνικό παράкτημά της. Ποιοι άραγε συμμετείχαν στο ελληνικό παράρτημα της ΜΟΡΠ (Διεθνής Οργάνωση Επαναστατών Συγγραφέων). Επίσης οι «αναφορές για τη ζωή του Ζωγράφου στο Παρίσι», το 1939, άραγε λόγος γίνεται για το  Ζήση Ζωγράφο; Οι ομιλίες του Βάθη, του Κλαδευτήρη, του Κώστα Δούρου, του Ζαχαριάδη, του Αγησίλαου και άλλων λιγότερο γνωστών που θα εισάγουν σε μια εποχή διαφορετική, αλλά ια εποχή που μοιάζει με την εποχή μας.   

Όλα αυτά μαρτυρούν τη  πλανητική διάσταση της ζωής εκείνης της εποχής, αλλά και της δικής μας, στην οποία το κύριο στοιχείο σε αυτή τίθεται στη μετακίνηση των ανθρώπων και στη γνωριμία  με άλλους πολιτισμούς και άλλους λαούς, λες και η ζωή δεν μπορεί να συνεχίσει με τον τρόπο που υπήρχε παλιότερα.

Οι νεαροί κομμουνιστές πίστευαν πως στη Μόσχα δημιουργείται η νέα ζωή, η οποία θα ήταν μπορούσε να μεταφερθεί και στον τόπο μας. Η ίδια η ΕΣΣΔ προβάλει ως η χώρα που μπορεί να συνενώσει τους λαούς και να φέρει την πρόοδο και την κοινωνική ισότητα – ανατολικός μοντερνισμός. Σημασία στο εγχείρημά των ελλήνων κομμουνιστών δεν έχει αν το ιδανικό που πίστευαν έχει περάσει στην ιστορία, αλλά ιδιαίτερη σημασία πρέπει να ανευρεθεί στην τόλμη τους να προσεγγίσουν και να εισάγουν στην ελληνική ζωή νέες ιδέες και νέα θέματα, καθώς και η προσπάθεια να συνδυάσουν τη γενική ιδέα του μοντερνισμού της Ανατολής με την ελληνική πραγματικότητα.  Πιστεύω πως αυτός ο συγκερασμός των ιδεών είναι σημαντική και για τη σημερινή εποχή και για το μέλλον.

Τα αρχεία είναι σημαντικό υλικό για τη διαμόρφωση της ιστορικής αφήγησης. Θα πρέπει να πω ότι τα αρχεία αυτά δεν είναι πλήρη. Συνήθως τα μεγάλα ιδρύματα κρατούν κάποια αρχεία τα οποία δεν τα δίνουν εύκολα, τα κρατούν κλειστά. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή. Εγώ δεν ξέρω αν είχα, όταν ζητούσα κατάλογο των παραπάνω αρχείων, αλλά συμβουλεύω τους ερευνητές να επιμένουν περισσότερο, όταν αναζητούν ιστορικά ιδίως αρχεία. Τα αρχεία σε αυτόν που τα διαβάζει ανοίγουν πάντα νέους δρόμους, γι’ αυτό το λόγο χρειάζεται να τα μελετούμε συχνά και να ερευνούμε όλες τις πτυχές της ιστορίας.

Τα αρχεία μπορείτε να τα διαβάσετε πατώντας εδώ.

Κυριακή, 30.12.2018