Ο Πούσκιν στην καραντίνα της χολέρας του 1830

Μιχάλης Πάτσης

Άγαλμα του Πούσκιν στο Μπόλντινο

Ο Πούσκιν υπήρξε δημιουργικός άνθρωπος. Ανανέωσε τη ρωσική πεζογραφία και την ποίηση. Όμως, ως προς τον όγκο των έργων που έγραψε σε ένα χρονικό διάστημα, ξεχωρίζει μια χρονική στιγμή. Ήταν το φθινόπωρο του 1830, όταν εξαναγκάσθηκε να παραμείνει στο χωρίο Μπόλντινο για τρεις μήνες, εξαιτίας της καραντίνας χολέρας που είχε επιβληθεί στη Ρωσία. Αυτό ειδικά το τρίμηνο στο Μπόλντινο ο Πούσκιν έγραψε πολλά και σπουδαία έργα.

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1830 ο ποιητής πήγε σ’ αυτό το χωριό στα βάθη της Ρωσίας, για να παραλάβει ένα κτήμα και ένα χωριουδάκι, δώρο από τον πατέρα του για να μπορέσει να κάνει το γάμο του!

Το άγαλμα του ποιητή μπροστά στο σπίτι του

Ο ποιητής θα παντρευόταν (την παντρεύτηκε τελικά) τη Ναταλία Γκοντσαρόβα μια πανέμορφη αλλά μικρότερή του κοπέλα η οποία υπήρξε μοιραία για τον ίδιον. Η μάνα της είχε δημιουργήσει μεγάλο πρόβλημα στον ποιητή. Δεν του έδινε την κόρη, αν αυτός δεν παρουσίαζε έγγραφα που να έδειχνε πως είχε πράγματι περιουσία. Ο Πούσκιν φαινόταν πως είχε καταστραφεί οικονομικά, είχε τα προηγούμενα χρόνια μείνει στην εξορία και δεν ειχε την καλύτερη σχέση με τη εξουσία. Ήταν φημισμένος, αλλά στους καλούς κύκλους δεν είχε το καλύτερο όνομα. Για το λόγο αυτό πήγε να παραλάβει αυτό το περιουσιακό στοιχείο στο Μπόλντινο που του χάριζε ο πατέρας του για το γάμο του.

Στο μεταξύ από μερικά χρόνια πριν είχε ξεσπάσει πανδημία χολέρας και είδε μεταφερθεί και στη Ρωσία. Αυτή είχε εμφανιστεί στις όχθες του Γάγγη ποταμού της Ινδίας, το 1816, αλλά μεταφέρθηκε και στη Ρωσία αργότερα. Την εποχή εκείνη η πανδημία εξαπλωνόταν αργά, αλλά εξαπλωνόταν σταθερά. Αυτή η πανδημία χολέρας έληξε εκατό χρόνια μετά. Το 1823 έκανε πρώτη φορά την εμφάνισή της, αλλά εγκαθίσταται στη χώρα το 1830. Εκείνη τη χρονιά πανδημία φτάνει και τη Μόσχα. Σε πολλές πόλεις που περνά ξεσπούν εξεγέρσεις όπως στο Ταμπόφ και στη Σεβαστούπολη.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου όταν ο Πούσκιν βρισκόταν στο παραπάνω χωριουδάκι και δεν μπορούσε να μετακινηθεί, είχε επιβληθεί στην περιοχή καραντίνα.

Το σπίτι του πατέρα του ποιητή

Εδώ, σε αυτό το χωρίο που βρισκόταν το σπίτι του πατέρα του, ο Πούσκιν έγραψε τα περισσότερα έργα στους τρεις μήνες που έμεινε εκεί ως τις 5 Δεκεμβρίου που επέστρεψε στη Μόσχα. Είχε πάρει μαζί του τρία βιβλία την Ιλιάδα του Ομήρου σε μετάφραση του φίλου του Γκνέντιτς, ένα σπουδαίο έργο για την εποχή, αλλά και για τη σημερινή ακόμα Ρωσία, την «Ιστορία του ρωσικού λαού» του Πολεβόι, και μια συλλογή Άγγλων ποιητών.

Αυτή η περίοδος που έμεινε γνωστή ως το «Φθινόπωρο του Μπόλντινο» ενέπνευσε τον ποιητή για ξεχωριστά έργα.

Άραγε τι να συνέβαλε σε αυτό; Η αναμονή του γάμου του με τη γυναίκα που περίμενε πως θα τον έκανε ευτυχισμένο, φρούδες ελπίδες μεταξύ μας, η απομόνωση και ο μεγάλος εσωτερικός μονόλογος ο οποίος επέρχεται σε αυτές τις περιπτώσεις, η έλλειψη επικοινωνίας με άλλους και η προσπάθεια αναπλήρωσης του κενού με τον λόγο, η έλλειψη ενημέρωσης για τον έξω κόσμο, η οποία προσφέρει αυτοσυγκέντρωση στα δικά σου ιδιαίτερα θέματα;

Μήπως η πεποίθηση πως η δημιουργικότητα είναι το πραγματικό αντίδοτο στο θάνατο, αφού προσφέρει την αιωνιότητα στο δημιουργό, όπως εξάλλου και ο έρωτας; Πάντως ο Πούσκιν στην καραντίνα, στην μεγάλη εξάπλωση του θανάτου, στη Ρωσία, εκείνη την περίοδο πέθαναν 200.000 περίπου άνθρωποι, απάντησε με έργο, αυτό ήταν που τον κράτησε στη ζωή, αυτό είναι που τον έκανε σε εμάς αγαπητό σήμερα.

Η δημιουργικότητα και ο έρωτας είναι τα μέσα με τη βοήθεια των οποίων ο άνθρωπος νικά το θάνατο, νικά τις αρρώστιες και όλα τα αλλοπρόσαλλα στοιχεία που υπάρχουν γύρω του. Με αυτά παραμένει άνθρωπος.

Με τη δημιουργικότητα ο Πούσκιν νίκησε το θάνατο! Και ατό το πάλεμα είναι υπαρξιακό για ένα δημιουργικό άνθρωπο, ο οποίος ιδίως σε τέτοιες περιόδους, των οριακών καταστάσεων, δείχνει το πνεύμα και την εσωτερική του δύναμη.

Ο έρωτας του έδωσε τη δυνατότητα να βλέπει καλύτερα, να βλέπει βαθύτερα. Η Ναταλία Γκοντσαρόβα μπορεί να στάθηκε η αιτία του πρόωρου θανάτου του, όμως η αίσθηση του έρωτα που του πρόσφερε ήταν σημαντική για το έργο του.

Κάνω μια ανάπαυλα με ό,τι ασχολούμαι αυτή την περίοδο και μεταφράζω εδώ, τους τίτλους όλων των έργων τα οποία έγραψε ο ποιητής τότε. Σε κάποια μεταφράζω τον πρώτο στίχο. Είναι τα περισσότερα εξαιρετικά. Κάποια είναι ολιγόστιχα, αλλά δείχνουν το φωτεινό μυαλό μιας ιδιοφυΐας. Ξεχωρίζω τα έργα «Μικρές τραγωδίες», «Διηγήματα του Μπέλκιν», την ολοκλήρωση του μυθιστορήματος «Ευγένιος Ονέγκιν», τα κριτικά του δοκίμια, τα πολλά ωραία ποιήματα και επιγράμματα.

Τα μεταφράζω γιατί ίσως κάποιον να ενδιαφέρουν, ίσως κάποιον να προβληματίσουν, ίσως και η λοξή μόνο ματιά σε ένα κείμενο να δώσει κάτι στο μάτι. Και αφού δεν μπορούμε να αλλάξουμε την κοινωνία μας, ας αλλάξουμε το μάτι μας τουλάχιστον!

Η ιδέα μου ήρθε μετά από ένα κείμενο της μαθήτριας μου Μαρίας Καπίρη https://polyxromathrania.blogspot.com/2020/03/covid-19.html#more και της επικοινωνίας που είχα με τη φίλη, φιλόλογο Ναταλία Αρέντσε που διαμένει στο Κέιπ Τάουν.

Έργα γραμμένα από τον Πούσκιν στο χωριουδάκι Μπόλντινο το Φθινόπωρο του 1830 όπου βρισκόταν αποκλεισμένος σε καραντίνα λόγω της χολέρας.

7 Σεπτέμβρη, γράφει το ποίημα «Δαίμονες» (Κυλούν τα σύννεφα, φεύγουν τα

σύννεφα).

8 Σεπτεμβρίου, γράφει την «Ελεγεία» (Τα άσωτα χρόνια έσβησαν τη χαρά).

9 Σεπτεμβρίου γράφει το διήγημα «Ο νεκροθάφτης».

13 Σεπτεμβρίου, γράφει το παραμύθι για τον παπά και τον υπηρέτη του

Μπάλντα.

Το παραμύθι για την Αρκουδίτσα.

14 Σεπτεμβρίου, γράφει τη νουβέλα «Ο υπάλληλος του σταθμού»

Τον πρόλογο για τα «Διηγήματα του Μπέλκιν» με τίτλο «Από τον εκδότη».

Σε αυτό τον τόμο θα συμπεριλάβει τα διηγήματα που γράφει στο Μπόλντινο.

18 Σεπτεμβρίου, το ποίημα «Το ταξίδι του Ονέγκιν» το οποίο θα εισαχθεί στο

ομότιτλο ποίημα.

20 Σεπτεμβρίου, το διήγημα «Η δεσποινίς – αγρότισσα».

25 Σεπτεμβρίου, συμπληρώνει το έμμετρο μυθιστόρημα «Ευγένιος Ονέγκιν»,

γράφει το 9ο τραγούδι, που στην τελική έκδοση του έργου θα γίνει

8ο.

26 Σεπτεμβρίου, γράφει το ποίημα «Δουλειά» (Η στιγμή των πόθων έφτασε:

τέλειωσε η πολύχρονη αναμονή μου)

Απάντηση σε γράμματα.

1 Οκτωβρίου, το ποίημα «Το άγαλμα του Τσάρσκοε σελό»,

το επίγραμμα «Στη μετάφραση της Ιλιάδας».

2 Οκτωβρίου, ποίημα «Ο κουφός κουφό έσυρε σε δίκη...».

4 Οκτωβρίου, το ποίημα «Διαμαρτυρίες στο δρόμο».

5 Οκτωβρίου, το ποίημα «Αποχαιρετισμός».

7 Οκτωβρίου, το ποίημα «Νεαρός ιππότης ή δεκαπεντάχρονος».

8 Οκτωβρίου, το ποίημα «Μπροστά σε μια ευγενική Ισπανίδα».

9 Οκτωβρίου, το ποίημα «Το σπιτάκι στη Κολόμνα»,

το ποίημα «Εγώ είμαι εδώ Ινεζίλια».

10 Οκτωβρίου, το ποίημα «Οξύθυμε κριτικέ μου, γελοίε χοντρομπαλά».

11 Οκτωβρίου,τα ποιήματα «Ρυθμός», «Έφηβος».

14 Οκτωβρίου το διήγημα «Πιστολιά».

15 Οκτωβρίου τα ποιήματα «Η γενιά μου», «Δύο αισθήματα μας ενώνουν...»,

« Όταν θυμάμαι κάποτε κάποτε... ».

16 Οκτωβρίου, επίγραμμα «Δεν είναι δυστυχία, Αντρέι Φλιουγκάριν»

17 Οκτωβρίου, το ποίημα «Ιστανμπούλ, τώρα οι γκιαούρηδες σε δοξάζουν»

Το ποίημα «Εξορκισμός».

19 Οκτωβρίου, καίει, καταστρέφει το 10ο ποίημα του «Ευγένιου Ονέγκιν».

20 Οκτωβρίου, το διήγημα «Χιονοθύελλα».

23 Οκτωβρίου, γράφει, από το έργο που ο εκδότης του ονόμασε «Μικρές

τραγωδίες», το διαλογικό ποίημα «Φιλάργυρος ιππότης». Αυτά τα ποιήματα

γράφτηκαν όλα στο Μπόλντινο, τον καιρό της χολέρα και ξεχωρίζουν για τη

φιλοσοφική τους διάθεσε και την άψογη επεξεργασία του θέματος.

24-25 Οκτωβρίου, γράφει ένα μικρό αρθρο για την κριτική, άρθρο για τον

«Άλφρεντ Μυσσέ».

Ποιήματα «Στίχοι γραμμένοι σε ώρα αϋπνίας», «Στο ξεκίνημα της ζωής εγώ

θυμάμαι το σχολείο…».

26 Οκτωβρίου«Μικρές τραγωδίες», το διαλογικό ποίημα «Μότσαρτ και

Σαλιέρι».

«Απόσπασμα» από το πεζό κείμενο «Αιγυπτιακές νύχτες».

29 Οκτωβρίου Το άρθρο «Δοκίμιο για την απόρριψη κάποιων μη λογοτεχνικών

κατηγοριών». Κριτική επισκόπηση και κατάρριψη των επικρίσεων στο

όνομά του, παρατηρήσεις στα δικά του ποιήματα.

Παρατήρηση γα το ποίημα «Ο Κόμης Νούλιν (Μηδενικούρας)»,

Ποίημα «Εμείς γεννηθήκαμε αδερφέ μου ονομαστέ…» (αφιερωμένο στον

Α.Α. Ντέλβινγκ).

31 Οκτωβρίου, το ποίημα «Ήρωας».

1 Νοεμβρίου Άρθρο «Για τον δεύτερο τόμο της Ιστορίας του ρωσικού λαού

του Πολεβόι».

Η ιστορία του χωριού Γκοριούχιν.

4 Νοεμβρίου το διαλογικό ποίημα «Πέτρινος ξένος», που μπήκε στο έργο

«Μικρές τραγωδίες».

Απόσπασμα από το ποίημα «Όχι κάποιο τριαντάφυλλο του πόθου».

5 Νοεμβρίου το άρθρο «Αντιρρήσεις στους κριτικούς για την «Πολτάβα»»,

το άρθρο «Μπαρατίνσκι».

8 Νοεμβρίου το διαλογικό ποίημα «Γλέντι στο καιρό της πανούκλας» που

εισήλθε στις «Μικρές τραγωδίες».

Επίγραμμα «Για τη μετάφραση της Ιλιάδας».

26 Νοεμβρίου άρθρο «Για το λαϊκό δράμα και για τη «Μάρθα Ποσάντνιτσα»

του Μ. Πολεβόι».

27 Νοεμβρίου Το ποίημα «Για τις ακτές της μακρινής πατρίδας ...».

28 Νοεμβριου Πρόλογος στον «Ευγένιο Ονέγκιν»,

το ποίημα «Τσιγγάνοι».

Δεν μπόρεσα να τεστάρω τις ημερομηνίες των ποιημάτων από διαφορετικές

πηγές, γι’ αυτό ας το έχει υπόψη του ο αναγνώστης. Κάποια ποιήματα μπορεί

να έχουν γραφεί σε παραπλήσια ημερομηνία.