Πετροζαβόντσκ - Συνέδριο διαλόγου των πολιτισμών Ελλάδας - Ρωσίας

«Οι ψαράδες», γλυπτό στην
προκυμαία του Πετροζαβόντσκ

Ένα ιδιαίτερο συνέδριο στο Πετροζαβόντσκ της Καρελίας, μιας πολιτείας υψηλότερα της Αγίας Πετρούπολης στον χάρτη, πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια με μεγάλη αφοσίωση στο διάλογο των χωρών, μακριά από κάθε τυμπανοκρουσία και σχεδόν ανεπαίσθητα κάνει την εμφάνισή του και προσελκύει τους ελληνιστές της Ρωσίας ιδίως αλλά και άλλους μελετητές.

Ψυχή του συνεδρίου οι ελληνίστριες του Πανεπιστημίου της πόλης του Πετροζαβόντσκ, υπάρχει οργανωτική επιτροπή, και εκεί θα βρούμε μεταξύ άλλων την Τ. Μαλτσιουκόβα και την Ευγενία Λιτίνσκαγια, που με μεγάλη φροντίδα και προσοχή σκύβουν κάθε φορά στην πραγματοποίηση του κάθε χρόνου.

Κοιτάζοντας τα πρακτικά του Συνεδρίου του Οκτωβρίου του 2018,  που εκδόθηκαν πρόσφατα το 2019 από το Πανεπιστήμιο του Πετροζαβόντσκ σε  έναν μικρό τόμο διαπιστώνουμε το ενδιαφέρον για τα ελληνογενή θέματα της ρωσικής φιλοσοφικής ή φιλολογικής πραγματικότητας. Στην επιτροπή έκδοσης συναντούμε επίσης το όνομα της καθηγήτριας Ε. Αγκίτοβα. Τα πρακτικά  ο αναγνώστης τα διαβάζει εδώ. 

Τα περισσότερα από τα είκοσι (20) άρθρα που παρουσιάζονται στον τόμο και αποτελούν μέρος των ομιλιών που έγιναν κατά το συνέδριο, έχουν ως σημείο αναφοράς τη ρωσική λογοτεχνία και φιλοσοφία τα οποία προσπαθούν να συνδέσουν τα μοτίβα της ρωσικής λογοτεχνίας με την αρχαία ελληνική γραμματεία. Υπάρχουν άρθρα για την αρχαία ελληνική γραμματεία, την αρχαία ελληνική γλώσσα,τον αρχαίο πολιτισμό, καθώς και για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία αναφορικά με την ΕΣΣΔ.

Μπορούμε να αναφέρουμε πως στον τομέα της λογοτεχνίας ο αρχαίος ποιητής που στάθηκε αντικείμενο ερεύνης είναι ο Ευριπίδης, ίσως γιατί αυτός είναι  ο πιο μοντέρνος και ο πιο μη συμβατικός κλασικός τραγικός. Από τους νεότερους Ρώσους συγγραφείς ο Ντοστογιέφσκι είναι αυτός που διερευνάται περισσότερο.

Φ. Ντοστογιέφσκι

Επισκοπώντας σύντομα τα άρθρα που διαβάσαμε στον τόμο θεωρούμε πως αυτά μιλούν για ένα πραγματικό ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική φιλολογία και ενδεχομένως να φέρνουν στην επικαιρότητα θέματα που την αφορούν.

Η Ν. Ντανίλοβα καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σαράτοφ, εξετάζει τις οικογένειες λέξεων της αρχαίας ελληνικής που σημαίνουν «πουλώ» και «αγοράζω» διερευνώντας τις αρχαίες ελληνικές ρίζες λέξεων, ωνη- και πρια-. Στην αρχαία δημιουργούνται πέντε βασικά ρήματα για την παραπάνω σημασία: πωλέω, ὠνέομαι, ἀποδίδωμι, πιπράσκω και πέρνημι. Εξετάζοντας το λεξιλόγιο της αρχαίας ελληνικής με αναφορά στα λεξικά Σαντρέν και Ντβορέτσκι, προσκομίζει στη μελέτη της πολλές λέξεις της αρχαίας ελληνικής για να τεκμηριώσει την άποψη πως το λεξιλόγιο της παραπάνω ευρύτερης οικογένειας λέξεων αποτελούσε πολύ σημαντικό στοιχείο της επικοινωνίας στην αρχαιότητα και συμπεραίνει πως το εμπόριο αποτελούσε σημαντικό στοιχείο του τρόπου σκέψης των αρχαίων Ελλήνων.

Δημήτριος Μερεζκόφσκι

Ο Α. Ντεχταρενόκ καθηγητής από το Πετροζαβόντσκ εξετάζει το θέμα της «αποκατάστασης» στο μυθιστόρημα του Δημήτριου Μερεζκόφσκι «Δάντης». Ο Μερεζκόφσκι αν και σε άλλες γλώσσες έχει σημαντική επιρροή στα ελληνικά δεν έχει ακόμα καθιερωθεί ή δεν είναι γνωστός τουλάχιστον αρκετά. Η έννοια της αποκατάστασης αναφέρεται στην θεολογική της διάσταση και σημαίνει την αποκατάσταση του ανθρώπου μετά την επιτέλεση της θρησκευτικής πίστης της «Δευτέρας παρουσίας». Οι απόψεις του θρησκευτικού φιλοσόφου Μερεζκόφσκι αλλά και πολύ καλού συγγραφέα ανάγονται στη θεματική της εσχατολογίας και αυτές δέχονται επιρροή από τους αρχαίους ελληνόφωνους συγγραφείς Κλήμη τον Αλεξανδρέα και τον Ωριγένη. Οι απόψεις του Μερεζκόφσκι προέρχονται επίσης από τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι.

Η Ν. Καζακόβ από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Σαμάρα αναλύει τις φυσιοκρατικές απόψεις του Ρώσου ποιητή Νικόλαου Ζαμπολότσκι (1903-1958) οι οποίες στηρίχθηκαν στις πλατωνικές ιδέες και στις ιδέες του Πυθαγόρα και αναφέρονται στην παρατήρησή του για τις καταστάσεις αρμονίας και δυσαρμονίας που υπάρχουν στη Φύση.

Ο Νικόλαος Ζαμπολότσκι 

Η Λ. Κλιούκινα φιλόσοφος από το Πετροζαβόντσκ ερευνά την σύγχρονη κατανόηση της έννοιας «λόγος» του Ηρακλείτου. Πιο συγκεκριμένα διερευνά τη κατανόηση της έννοιας αυτής από τον Ρώσο φιλόσοφο Αλεξέι Λόσεφ (1893-1988), ο οποίος διαπνεόταν από πλατωνικές ιδέες και από τον σοβιετικό - γεωργιανό φιλόσοφο Μεράμπ Μαμαρντασβίλι (1930-1960), ο οποίος έζησε στη σοβιετική εποχή και αναπτύσσοντας ένα δικό του μαρξιστικό μοντέλο σε πολλά απομακρυνόταν από την επίσημη σοβιετική ιδεολογία. Η Κλιούκινα ανακαλύπτει πως ο Λόσεφ δεχόταν τον «λόγο» του Ηράκλειτου ως μια ανυπέρβλητη παγκόσμια δύναμη, η οποία εξέφραζε τη θεϊκή πρόθεση. Επομένως ο Λόσεφ κατανοεί το λόγο ως έναν παγκόσμιο νόμο ο οποίος υπάρχει ανεξαρτήτως της θελήσεως του ανθρώπου, αλλά είναι στενά δεμένος με τη θεϊκή επίνοια. Ο Μαμαρντασβίλι δέχεται την έννοια λόγο ως «παραγωγική λέξη» ως μία λέξη που δημιουργεί, που συνδέεται με τη διάνοια και δημιουργεί τον πολιτισμό. Και οι δύο φιλόσοφοι δεν δέχονται πως ο λόγος είναι μια απλή λέξη, αλλά απεναντίας είναι μια ύπαρξη που συνδέεται με τη σκέψη, είναι μια ζώσα, ζωντανή σκέψη, η οποία προκύπτει με την επικοινωνία του ανθρώπου με τη γλώσσα.

Οι Γιου. Λέιμπενσον και η Α. Λέιμπενσον ιστορικοί από το Πανεπιστήμιο της Συμφερόπολης της Κριμαίας, εξέτασαν τις ρωσικές μικρογραφίες του 14 ως τον 17 αιώνα και διαπίστωσαν ως η περιγραφή των ειδώλων, για να σκιαγράφηση των εθνικών και ειδωλολατρών, ομοιάζουν με τα αρχαία ελληνικά αγάλματα. Σε αυτό αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στη διδασκαλία του Βυζαντίου και στην επιρροή που άσκησε αυτό.

Ο Ευριπίδης 

Η Ε.Λιτίνσκαγια εξετάζει συγκριτικώς τα έργα «Έγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι και «Μήδεια» του Ευριπίδη. Η εξέταση των ηρώων, της ψυχολογικής κατάστασης και των πράξεων τους γίνεται αναφορικά με τις έννοιες, μοίρα, πεπρωμένο, έγκλημα. Η ερευνήτρια διατυπώνει την άποψη πως ο Ντοστογιέφσκι συνεχίζει την παράδοση του αρχαίου τραγικού και η διαμόρφωση του θέματός του δεν αντιτίθεται προς τον Ευριπίδη, απεναντίας αποτελεί συνέχεια εκείνου.

Η Τ. Μαλτσιουκόβα εξετάζει τις κρυπτομνησίες με θέματα από την αρχαία τραγωδία στο έργο του Ντοστογιέφσκι. Έτσι αφού εκείνος αποκαλείται «ιδανικός αναγνώστης» γίνεται αναφορά στις παραπομπές σε έργα που βρίσκομε στα γράμματά του, τα έργα του και τις δημοσιεύσεις του. Η ερευνήτρια ασχολείται με το έργο «Φτωχοί άνθρωποι» και αναλύει την αναγνωστική εμπειρία των ηρώων του, κάτι που της επιτρέπει να εντάξει το έργο στην ευρωπαϊκή κουλτούρα.

Η Ε. Μάρκοβα από το Πετροζαβόντσκ εξετάζει τις επιστολές του Νικολάι Κλιούεφ από τη Σιβηρία τα έτη 1934 – 1937 και ανευρίσκει πολλές αναφορές στην αρχαία ποίηση και στους αρχαίους ποιητές τις οποίοι και αναλύει. Ο Κλιούεφ συνελήφθη κείνη τη χρονιά 1934, και έζησε ως το 1937 στη Σιβηρία, οπόταν και εκτελέστηκε. Από εκεί έγραψε 66 γράμματα σε φίλους του. Στις επιστολές του κάνει ιδιαίτερη αναφορά στον Όμηρο, τον οποίο αποκαλεί «αρχαίο αδερφό», αλλά και στον ποιητή Θέογνη. Επίσης τα γράμματά του έχουν αναφορές από ποιήματα του Οβιδίου, ο οποίος έζησε και αυτός εξόριστος, στη Δακία.

Η κλασική φιλόλογος Α. Νίλοβα από το Πετροζαβόντσκ εξετάζει επίσης θέμα αναφορικά με τη σχέση τού Ντοστογιέφσκι προς την αρχαία τραγωδία με βάση το μυθιστόρημά του «Ηλίθιος». Στο Πετροζαβόντσκ φαίνεται να ανασταίνεται η παράδοση του Βιατσεσλάβ Ιβάνοφ που πρώτος εξέτασε το μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι σαν σύγχρονες τραγωδίες.

Ο Μιχάλης Πάτσης εξετάζει θέματα που αφορούν τη διάλυση της σχέσης Ιστράτι – Καζαντζάκη αναφορικά με τα ζητήματα που έθεσε με επικριτικό τρόπο ο Ιστράτι για τη σοβιετική ηγεσία και την γραμμή που ακολουθούσε ο Στάλιν. Διατυπώνεται η άποψη πως ο Καζαντζάκης είχε παρεμφερείς απόψεις με τον Ιστράτι, αλλά τις διατύπωσε με διαφορετικό, πιο λογοτεχνικό έμμεσο τρόπο. Ο τίτλος του άρθρου αυτού δεν ταυτίζεται απολύτως με τον τίτλο στα περιεχόμενα.

Η Α. Πέκινα από το Πετροζαβόντσκ εξετάζει θέματα που αφορούν στην διαχρονική επίδραση του μύθου της Γοργόνας Μέδουσας και του Ορφέα με την Ευρυδίκη. Για τη σημασία του μύθου στην εξέλιξη της αρχαίας μουσικής. Εξετάζονται σημερινές διαστάσεις και προσλήψεις του μύθου.

Ο Ε. Πριχόντκο από το Πανεπιστήμιο της Μόσχας αναφέρθηκε στο Μαντείο του Απόλλωνα στα Πάταρα της Λυκίας. Αν και στην περιοχή έχουν ανασυνταχθεί πολλά αρχαία μνημεία και αν συνεχίζονται επί 20 χρόνια αρχαιολογικές έρευνες ο Ναός του Απόλλωνα δεν έχει ακόμα βρεθεί. Ο επιστήμονας αναλύει επιγραφικό υλικό και αποσπάσματα από αρχαία έργα, που αναφέρονται σε αυτό το Μαντείο. Επίσης παρουσιάζει φωτογραφικό υλικό από την περιοχή.

Υπήρξαν ομιλίες που έθιξαν θέματα λατινικής φιλολογίας. Έτσι η Ε. Ραζουμόφσκαγια από το Σαράτοφ, αναφέρθηκε στο πρόβλημα των ξένων κειμένων στο έργο του Πετράρχη (1304-1374) «Itinerarium ad sepulcrum Domini nostri Iesu Christi» (Ταξιδιωτικός οδηγός προς τον Τάφο του κυρίου μας Ιησού Χριστού), κείμενο που γράφτηκε στα λατινικά, με το οποίο η ίδια εργάζεται για την απόδοσή του στα ρωσικά και ιδιαίτερα στο ζήτημα της μετάφρασης – απόδοσής αυτών των ξένων κειμένων που βρίσκεται σε αυτό το κείμενο.

Ο Ε. Αντονέτς από το Πανεπιστήμιο της Μόσχας εξετάζει τη θεωρία περί ρητορείας του Κικέρωνα στο λόγο του «Pro Ligario» (Υπέρ του Λιγκαρίου).

Η κλασική φιλόλογος Ι. Ρέντκινα από το Πετροζαβόντσκ στην ομιλία και στο άρθρο της εξετάζει την επιρροή του έργου «Ιππόλυτος» του Ευριπίδη στη διαμόρφωση του παραμυθιού «Το κορίτσι βασιλιάς» της Μαρίνας Τσβετάεβα.

Ο καθηγητής Β. Σεμακόφ εξετάζει τα ρωσικά χειρόγραφα της Χερσονήσου της Ονέγκα, με θέμα τον Μάξιμο τον Γραικό. Πιο συγκεκριμένα εξετάζει το έργο «Αφηγήσεις για το ταξίδι του Μάξιμου στη Ρουσία» και συνδέει την παρουσία του Μάξιμου με την ανάπτυξη της βιβλιοπαραγωγής και των γραμμάτων.

Η Α. Σκοροπάντσκαγια από το Πετροζαβόντσκ διερευνά στο άρθρο της την συζήτηση για την κλασική παιδεία στα περιοδικά «Εποχή» και «Καιρός» που εξέδιδαν οι αδερφοί Ντοστογιέφσκι. Τα περιοδικά αυτά επικρίνουν τη διδασκαλία των νεκρών γλωσσών στην εποχή τους, τις δεκαετίες 1850-60, θεωρώντας πως το όφελος της κοινωνίας βρίσκεται στη γνώση των σημερινών γλωσσών. Ο Ντοστογιέφσκι έχει μια μικρή απόκλιση σε αυτό το θέμα, θεωρώντας παρ’ όλα αυτά πως οι αρχαίοι πολιτισμοί, ιδίως ο ελληνικός θα έπρεπε να σταθεί ως παράδειγμα για τη σημερινή εποχή.

Απολλώνιος ο Ρόδιος 

Η Μαρίνα Σλαβιατίνσκαγια, διακεκριμένη αρχαιοελληνίστρα από τη Μόσχα εξετάζει το θέμα των Λεξικών ως «φυλάκων» του πολιτισμού ενός λαού, αλλά και των ιδιαίτερων νοημάτων και σημασιών που χάνονται στο διάβα του χρόνου. Τα παραδείγματα που προσκομίζει η ερευνήτρια προέρχονται από την ελληνική γλώσσα αρχαία και βυζαντινή και το θέμα της παρουσιάζει ενδιαφέρον.

Η καθηγήτρια Τ. Τεπέρικ από τη Μόσχα εξετάζοντας θέματα που αφορούν στο είδος του ελληνιστικού έπους στο παράδειγμα των «Αργοναυτικών» του Απολλώνιου του Ρόδιου, διατυπώνει την άποψη πως σε αυτό εντοπίζονται μη επικά στοιχεία, τα οποία επιτελούν πολλούς ρόλους, τόσο υφολογικούς, όσο και δομικούς. Επίσης σκοπεύουν στην προσοχή του αναγνώστη.

Οι καθηγητές Ε. Γιάνζινα και Ε. Κορνεέφ από τη Μόσχα εξετάζουν το εθιμοτυπικό της απόδοσης τιμών στους ολυμπιονίκες από τις διάφορες πόλεις που αυτοί προέρχονται, μετά την ανακήρυξή τους σε ολυμπιονίκες. Πιο συγκεκριμένα εξετάζονται οι επιγραφές για τους ολυμπιονίκες σε διάφορες πόλεις καθώς και η στρατηγική κατάρτισης των επιγραφών. Όμως το άρθρο αναφέρεται και σε άλλα θέματα που αφορούν τους ολυμπιονίκες.

Στην εποχή που η μελέτη του αρχαίου πολιτισμού υποχωρεί για πολλούς και διάφορους λόγους, τέτοια γεγονότα μας γεμίζουν χαρά και ελπίδα πως τελικά οι άνθρωποι που θα συνεχίσουν τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας υπάρχουν και θα συνεχίσουν το έργο που συνεχίζεται πολλούς αιώνες πια.

Ο αρχαίος πολιτισμός μάς προσφέρει νέα μηνύματα και νέες ιδέες, όταν τον βάζουμε στην καθημερινή μας ζωή. Όταν ο κάθε άνθρωπος ή τουλάχιστον αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους μορφωμένο μπορέσουν για κάθε θέμα που τους απασχολεί να βρουν μια επεξήγηση ή ένα στήριγμα στην αρχαία γραμματεία, τότε νομίζω πως θα μπορέσουμε να κάνουμε ένα βηματάκι προς τα μπροστά. 

Οι άνθρωποι  προόδευαν  φορές ρίχνοντας τη ματιά τους στην αρχαιότητα.  Συγκρίνοντας τον εαυτό τους με τους αρχαίους προσπαθούσαν οι ίδιοι να γίνουν καλύτεροι. 
 Έτσι ο ρόλος των αρχαίων παραμένει κατά τη γνώμη μας σημαντικός.