Παρακολουθώντας λαϊκό σινεμά
«Η Φόνισσα» της Εύας Νάθενα
Η «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη
είναι ένα εξαίρετο έργο, το οποίο γίνεται μοναδικό για τα ελληνικά γράμματα,
αφού μαζί με την πλοκή και την όλη σύνθεση ξεχωρίζει και η ιδιαίτερη πολύμορφη γλώσσα του Παπαδιαμάντη. Είναι ένα μεγάλο
αφήγημα, μια νουβέλα η οποία όμως έχει δημιουργηθεί με ιδιαίτερη αγάπη για τη
γλώσσα της.
Η υπόθεση του έργου είναι γνωστή.
Μια γερόντισσα, η Χαϊδούλα, η Φραγκογιαννού, μια νύχτα, όταν το νεογέννητο κοριτσάκι
της κόρης της είχε βήχα και ήταν πολύ αδύναμο, παραλογίζεται και εκεί που
το φρόντιζε, υπό το βάρος των δικών της κακών
αναμνήσεων παραλογίζεται, «ψηλώνει ο νους της» που λέει ο Παπαδιαμάντης και πνίγει
το νεογέννητο. Ο συγγραφέας Παπαδιαμάντης
παρουσιάζει σε όλο το έργο την Φραγκογιαννού να ζει υπό το βάρος της κακιάς της
μοίρας, την έδωσαν άπροικη σε έναν άντρα με τον οποίο δυστύχησε. Τα αγόρια της έφυγαν
στην Αμερική, ενώ τα κορίτσια δύσκολα τα
έβγαζαν πέρα. Η ίδια έζησε και ζει πολύ σκληρή ζωή. Στη συνέχεια σκοτώνει και
άλλα κοριτσάκια, γιατί θεωρεί πως έτσι τα σώζει από τον κακό βίο που ίσως
περάσουν στη ζωή τους.
Το αμάρτημά της μεγάλο. Ο
Παπαδιαμάντης βίωνε μια ανάλογη μοίρα με τη Φραγκογιαννού! Εξαιτίας των αδερφάδων
του που δεν είχαν παντρευτεί δεν παντρεύτηκε και ο ίδιος. Σε κάποιες περιπτώσεις
θα μπορούσε να αναφωνήσει σαν τον Γκουστάβ Φλωμπέρ, «Η Φραγκογιαννού είναι εγώ!»
Ο Παπαδιαμάντης αναφέρεται γενικά
στις δυσκολίες της ζωής και στον κίνδυνο του ανθρώπου να διασαλευθεί ο νους υπό
το βάρος των αναμνήσεων.
Το φιλμ της Νάθενα είναι
διαφορετικό. Η συγγραφέας έχει αποφασίσει να δημιουργήσει το έργο της πάνω στην
γραμμή της κριτικής προς το ανδρικό φύλο και στους άντρες που άλλοτε δημιουργούν
στενότητα στη ζωής της γυναίκας με το θεσμό της προίκας, άλλοτε πάλι άμεσα προβαίνουν
σε βίαιες ενέργειες κατά τω γυναικών. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι που προβάλλονται
στο έργο περισσότερο, η προίκα και η βία κατά των γυναικών. Στο περισσότερο
μέρος του έργο και στον επίλογο τα δύο θέματα συνδέονται, ενώ σε κάποια μέρη
του έργου διακρίνεται μια σύγχρονη αντίληψη που φέρει το όνομα γυναικοκτονία.
Βεβαίως το έργο της Νάθενα έχει
πολλά στοιχεία τα οποία το κάνουν ιδιαίτερα όμορφο, όπως ο ήπιος τόνος του στις
σκληρές στιγμές, κάτι που κρατά τον θεατή στην αίθουσα, το έργο δεν είναι
θρίλερ. Επίσης η ξεχωριστή φωτογραφία η οποία αν και είναι πρόδηλα στρατευμένη
ή αφοσιωμένη στην οπτική γωνία της σκηνοθέτιδος είναι αρκετά ευρηματική και
μπορώ να πω δεν κουράζει. Συμβάλλει βέβαια στην οπτική της γωνίας, αν και
χάνεται η πολυμορφία της ελληνικής υπαίθρου και της Σκιάθου του Παπαδιαμάντη, που
αποτελεί ένα πανέμορφο νησί. Δεν σημαίνει πως επειδή η Φραγκογιαννού κάνει
εγκλήματα το νησί γίνεται ασπρόμαυρο, απεναντίας ο συγγραφέας θέλει να δείξει
την ομορφιά του τοπίου, το οποίο είναι σαν τον θεό, ανεξάρτητο από τον άνθρωπο,
δεν είναι προέκταση της ψυχής της ηρωίδας.
Το όλο σκηνικό μοιάζει γενικώς με
εκείνο του έργου, αλλά είναι πιο μουντό. Δεν ξέρω πού γυρίστηκε.
Η ερμηνείες μας φάνηκαν πολύ
καλές, ιδίως της Καραμπέτη, η οποία μπορεί να δημιουργήσει (υποδυθεί) όλους τους
δύσκολους χαρακτήρες είτε στο θέατρο, είτε στην τηλεόραση, είτε στον
κινηματογράφο. Δεν ξέρω αν η οπτική γωνία
για την Φραγκογιαννού είναι σωστή, δεν φάνηκε κάπου μια τραγικότητα της ηρωίδας
που στον Παπαδιαμάντη φαίνεται, εδώ στο έργο απουσιάζει, λες και όλα είναι
προαποφασισμένα από κάποια μοίρα και από μια φροϋδική ανάγνωση με τη βοήθεια της
μητέρας της Φραγκογιαννού, πρόσωπο που απουσιάζει από το έργο του Παπαδιαμάντη.
Λες και η Φραγκογιαννού δεν έχει κάποια
πάλη μέσα της, ο θεατής περιμένει τον επόμενο φόνο, ο οποίος προκύπτει άκοπα,
χωρίς κάποιο εσωτερικό βάρος. Αυτό είναι πουν έχει το έργο της Νάθενα,
εσωτερικότητα, εσωτερικό βάρος, το οποίο να απασχολεί τους ήρωες, ιδίως την
κεντρική ηρωίδα.
Εμένα μου έκανε εντύπωση πως η
Φραγκογιαννού στο έργο με τις συνεχείς φονεύσεις νεαρών κοριτσιών λες και γίνεται το εκδικητικό χέρι της ανδροκρατικής
κοινωνίας, την οποία αντιμάχεται. Και όλα αυτά χωρίς καμία τραγικότητα. Όλα είναι
προφανή: η ανδροκρατική κοινωνία έχει στερήσει τη χαρά από την Φραγκογιαννού,
λόγω του θεσμού της προίκας και ένεκα αυτού της μίζερης ζωής της, όλο αυτό
είναι πολύ απλοϊκό βέβαια, και η Φραγκογιαννού για να εκδικηθεί, για να αντιπαλέψει, για ποιο
λόγο δεν είναι εμφανές, αφού στον Παπαδιαμάντη σκοτώνει μια παραλοϊσμένη γυναίκα,
σκοτώνει τα μικρά. Άρα υπάρχει ένα κάποιο σκηνοθετικό «σόφισμα» ίσως που λέει πως ο άνθρωπος που είναι θύμα αυτής της
κοινωνίας, γίνεται το όργανο της ίδιας αυτής κοινωνίας, σκοτώνοντας τα νεαρά
κορίτσια για να μην γίνουν μεγάλα και απολαύσουν και εκείνα τις πίκρες της. Ο Παπαδιαμάντης δεν καταγγέλλει κάποια πατριαρχική κοινωνία, όσο μιλάει για για την ψυχολογία της ηρωίδας του.
Η Φραφκογιαννού στο έργο μοιάζει στις ενέργειες με εκείνον που σκοτώνει τη γυναίκα του και το περίεργο είναι πως η ίδια εκδηλώνει την αλληλεγγύη της στην γυναικοτονία, η ίδια συνεχίζει να σκοτώνει τα νεαρά κορίτσια χωρίς κάποια εσωτερική ψυχολογική πάλη. Εξάλλου η εξεικόνιση μιας στιβαρής, μεγαλοπρεπούς δολοφόνου, η οποία κρατά στα χέρια της τη μοίρα των νεαρών κοριτσιών, δεν μοιάζει με τίποτα με το έργο του Παπαδιαμάντη. Η ηρωιδα της Νάθενα δεν είναι η ηρωίδα του Παπαδιαμάντη, όμως αυτό δεν μπορεί να είναι πρόβλημα, γιατί στον κινηματογράφο βλέπουμε το φιλμ της σκηνοθέτιδος, όχι το έργο του Παπαδιαμάντη.
Νομίζω πως βαθύτερα
το φιλμ στον τομέα του σεναρίου και της προοπτικής των ηρώων έχει ένα πρόβλημα,
το οποίο βέβαια δεν γίνεται ορατό αφού αποσιωπάται από το ωραίο παίξιμο της Καραμπέτη.
Βέβαια ο κινηματογράφος είναι μια
τέχνη λαϊκή και πολλοί άνθρωποι νιώθουν τν ανάγκη να πάνε στη σκοτεινές αίθουσες
και να δουν τη ζωή όπως εκτυλίσσεται στο έργο. Είναι καλό που η «Φόνισσα» έχει
πολλούς θεατές και αρκετοί ακόμα θέλουν να την δουν. Αποτελεί μια σκηνοθετική
ματιά στο έργο του Παπαδιαμάντη η οποία δεν θα αφήσει κανέναν ασυγκίνητο.