Ιουνίου 09, 2023

Μιροσλάβ Ποπόβιτς

 

Ο Μ. Ποπόβις υπήρξε μεγάλος σοβιετικός και ουκρανός φιλόσοφος, ο οποίος ασχολήθηκε από τη μία πλευρά με τη φιλοσοφία της γλώσσας, αλλά από την άλλη με το εθνικό κίνημα της Ουκρανίας το οποίο συνδέθηκε με κάποιον βαθμό με την ανεξαρτησία.



Γεννήθηκε το 1930 στο Ζιτόμιρ, μια περιοχή που ήταν παλιά επί Τσάρου ζώνη εγκατάστασης Εβραίων, από Ουκρανούς γονείς. Οι γονείς του ήταν φιλόλογοι και ο πατέρας του πηγαίνοντας στον πόλεμο δεν ξαναγύρισε. Σε ηλικία 16 ετών ταξίδεψε στη Μόσχα και συναντήθηκε με τον πρόεδρο της ΕΣΣΔ Καλίνιν με σκοπό να σώσει έναν παρτιζάνο που ήθελε το κράτος να τον εκτελέσει. Δεν το κατόρθωσε.

Τελειώνοντας το σχολείο ο Μιροσλάβ γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου όπου φοιτά ως το 1953 στη φιλοσοφική σχολή. Μετά δούλεψε στη Μέση Εκπαίδευση και  τα επόμενα χρόνια κάνοντας μεταπτυχιακές σπουδές ολοκλήρωσε τη διατριβή του για τη φιλοσοφική ανάλυση της γλώσσας της επιστήμης το 1966. Εκείνη τη χρονιά είχε εμφανιστεί πάλι μια αντιδραστική πτυχή στο καθεστώς στην ΕΣΣΔ αφήνοντας πίσω τη φιλελεύθερη δημοκρατική παράδοση της δεκαετίας του 1960. Ο Ποπόβιτς εκείνα τα χρόνια δεν είχε ενεργή πολιτική δράση, αν και τα έτη 1965-1968 διώχθηκαν πολλοί Ουκρανοί διανοούμενοι. Ο ίδιος έγινε το 1969 Υπεύθυνος του Τομέα της Λογικής στην στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Ουκρανίας και το 2001 έγινε Διευθυντής του ίδιου του Ινστιτούτου, ενός πολύ σεβάσμιου επιστημονικού οργάνου και το 2003 εξελέγη Ακαδημαϊκός. Διακρίθηκε στη διδασκαλία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κιέβου και τον θυμάμαι να εξηγεί με μία μεγάλη ηρεμία και ευθύτητα τις απόψεις του. Διέφερε από άλλους καθηγητές γιατί του άρεσε να μιλά για την Ουκρανία αλλά δεν απέφευγε να μια και για τους άλλους λαούς, ιδίως του δυτικούς. Τον διέκρινε επιστημονική αλλά και εθνική μετριοπάθεια. Ήταν γλωσσομαθής και επαΐων στη Γαλλία. Στα τέλη της ΕΣΣΔ είχε ιδρύσει με άλλους ένα εθνικό κόμμα το Εθνικό Κίνημα (Ρουχ) το οποίο δεν επιβίωσε, αλλά το Ρουχ ήταν το μόνο «νόμιμο» κόμμα επί μονοκομματικού συστήματος της ΕΣΣΔ στην Ουκρανία. 

Έμεινε γνωστός με τις συζητήσεις που έκανε στην τοπική τηλεόραση με τον Λεονίντ Κραβτσούκ από το Κομμουνιστικό Κόμμα για το μέλλον της Ουκρανίας. Ο Κραβτσούκ έγινε πρώτος πρόεδρος της Ουκρανίας και πολλές από της θέσεις αυτής της εθνικής ομάδας, ιδίως τη θέση η Ουκρανία να είναι αδέσμευτή χώρα, να μην ανήκει σε κάποιο μπλοκ την πήρε από τον Ρουχ.

Ο Ποπόβιτς παρέμεινε ένας σεβαστός άνθρωπος στην Ουκρανία. Ακολούθησε την επανάσταση του Μαϊντάν, αυτή που σε όλη την Ευρώπη την ονομάζουν «Επανάσταση της αξιοπρέπειας» και θεώρησε πως αυτή χρειαζόταν στους Ουκρανούς για να γίνουν ένα ώριμο πολιτικό έθνος, ως τότε πίστευε πως η Ουκρανία ήταν ένα μυθολογικό έθνος που έχει σχέση με την ιστορία και όχι τη σύγχρονη εποχή. Θεωρούσε πως η ιστορία της Ουκρανίας έχει μεγαλύτερη σχέση με της Πολωνίας, αλλά θεωρούσε πως έπρεπε να δημιουργηθούν καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Έλεγε μάλιστα πω οι Ουκρανοί με όλους τους λαούς που είχαν κακές σχέσεις στο παρελθόν, Πολωνούς, Εβραίους, Τούρκους είχε έρθει στιγμή που είχαν φτιάξει τις σχέσεις τους. Αυτό πίστευε πως θα συμβεί και με τη Ρωσία. 

Όμως για τη σημερινή Ρωσία επιπρόσθετα παρατηρούσε το 2014 : 

«Το πρόβλημα στη Ρωσία είναι η υφιστάμενη δυσαναλογία στην οποία βρίσκεται ο άνθρωπος και το κράτος, είναι υπαρκτά αυτός ο μικρός άνθρωπος του Τσέχοφ και το μεγαλείο της αυτοκρατορικής δύναμης. Γι' αυτό η μικρότητα του Ρώσου μέσου ανθρώπου η οποία αναπληρώνεται με την αντίληψη για κάποια εξαιρετική και ιστορική αποστολή του λαού. Η ψευδαίσθηση βρίσκεται στον όρο «μεγάλος ρωσικός λαός» . Οι λαοί δεν είναι μεγάλοι ή μικροί, τέτοια είναι τα κράτη ή κάποιοι άνθρωποι, αλλά όχι οι λαοί.  

Η οξύτητα του προβλήματος για τη Ρωσία τώρα βρίσκεται στο εξής σημείο ότι η θεωρία για την εξαιρετική αποστολή της χώρας πέταξε μακριά. Και η αποστολή του εισηγητή της ευρωασιατικής ένωσης και η αποστολή του φύλακα των πνευματικών αρχών της ορθοδοξίας επίσης είναι κενό γράμμα. Αλήθεια ποια αποστολή μπορεί να επιτελέσει σήμερα η χώρα του Πούτιν; Εγώ πιστεύω βαθύτατα πως σήμερα στη Ρωσία γεννιέται ο ρωσικός φασισμός, και αυτό είναι πραγματικά περίεργο. Όμως και να απομονωθούμε δεν είναι δυνατόν. Για εμένα μια ιδέα τείχους ανάμεσα στην Ουκρανία και στη Ρωσία είναι παράλογη. Τις σχέσεις δεν πρέπει να τις χάσουμε ιδιαίτερα με εκείνους του πολίτες της Ρωσίας, οι οποίοι μπορούν να μας ακούσουν και αυτοί είναι πολλοί» https://nv.ua/ukraine/events/filosof-intellektual-pamjati-miroslava-popovicha-2451366.html 

Οπωσδήποτε με κάποιες σκέψεις του δεν μπορώ να συμφωνήσω για το «ρωσικό φασισμό», που κατά τη γνώμη μου εδώ υφίσταται ρωσικός αυταρχισμός, διότι ο φασισμός προϋποθέτει μαζική δίωξη των πολιτών της χώρας, τη στιγμή που στη Ρωσία υπάρχει σκοπούμενη δίωξη αυτών που αποτελούν πρόβλημα για τον πρόεδρο της χώρας. Όμως οι σκέψεις του Ποπόβιτς κρύβουν μεγάλη αλήθεια για την εξωτερική πολιτική της χώρας, η οποία αν δεν στηριζόταν σε επεκτατικές αρχές, κάτι που θυμίζει την επεκτατική πολιτική της Γερμανίας του Μεσοπολέμου,  θα ήταν αλλιώς τα πράγματα σήμερα.  Ο ίδιος επιζητούσε καλές και αγαθές σχέσεις με τη Ρωσία. Βέβαια σήμερα δεν γνωρίζουμε ποια θα ήταν η άποψή του, σίγουρα νομίζω θα ήταν μετριοπαθής υποστηρικτής της νίκης. 

Πολλές σκέψεις του κοιτάζοντας εκ των υστέρων είναι ιδιαίτερα προφητικές, όσο και να διαφωνεί κάποιος σε επιμέρους χαρακτηρισμούς. 

Ο Ποπόβιτς πέθανε το 2018.

Ήταν καλός φιλόσοφος και θυμάμαι πάντα το βιβλίο του «Φιλοσοφικά προβλήματα της σημασιολογίας». Θυμάμαι που συνιστούσε μετριοπάθεια στην επίλυση προβλημάτων και έλεγε πως το έργο ενός φιλοσόφου δεν είναι εύκολο. Για να γνωρίσει κάποιος τα βασικά φιλοσοφικά έργα που έχουν γραφτεί χρειάζονται περίπου τριάντα χρόνια ζωής, αυτά τη δεκαετία του 1980 και από τότε πόσα ακόμα σπουδαία έργα έχουν προστεθεί. Επομένως ο φιλόσοφος μέσα στην μερικότητα της σκέψης του αναζητεί τη σωστή οδό σαν τον Διογένη με το φανάρι του, το οποίο είναι πολύ αδύνατο σε ένα κόσμο λαμπερό, αλλά ταυτόχρονα αυτό το θαμπό φως του είναι αρκετο. 

 Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε με την ιστορία και το έργο του «Εκατό κόκκινα χρόνια» αναφέρεται στην ιστορία της ΕΣΣΔ την οποία επικρίνει και καταδικάζει. Όμως σε πολλά σημεία ο τρόπος σκέψης του Ποπόβιτς απηχεί τη μόρφωση κάποιων σπουδαίων σοβιετικών επιστημόνων.