Στη Γιάσναγια Πολιάνα του Λέοντα Τολστόι

Μιχάλης Πάτσης 

 

Στη Γιάσναγια Πολιάνα 

Η Γιάσναγια Πολιάνα είναι το μαγευτικό κτήμα στο οποίο έζησε ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Λέων Τολστόι (1828-1910) για πολλά χρόνια.

Το κτήμα αυτό βρίσκεται περίπου 200 χιλιόμετρα νότια της Μόσχας κοντά στην ιστορική πόλη Τούλα. Σήμερα είναι περιποιημένο και πολύ όμορφο. Είναι μουσείο στο οποίο συρρέουν πολλοί επισκέπτες. Είναι η αγαπημένη τοποθεσία του συγγραφέα και εδώ περισσότερο από αλλού ακούγονται όλα τα μηνύματα του έργου του, όπως η αγάπη για τον αδύναμο, το κάλεσμα για αποχή από τη βία, το φανατισμό και τη μισαλλοδοξία, η αγάπη για τη γυναίκα, η συναδέλφωση των ανθρώπων και την ανάδειξη του κοινοτικού πνεύματος. 

Ο Τολστόι γεννήθηκε εδώ και μετά το θάνατο των γονιών του και τις σπουδές του εγκαταστάθηκε μόνιμα εδώ το 1847. Σπούδασε νομικά στο Καζάν και Ανατολικές γλώσσες αλλά δεν πήρε πτυχίο. Σαν φοιτητής ήταν μέτριος. 

Στη Γιάσναγια Πολιάνα άρχισε να γράφει. Τα πρώτα έργα του είναι τα «Παιδικά χρόνια» 1851. Ο Τολστόι έγραψε αξιόλογα  έργα για τη τη νεότητα και την εφηβεία. Ασχολήθηκε με τους νέους και τα παιδιά.

Το 1854 στρατεύεται και πολεμά στον Κριμαϊκό πόλεμο, όπου και διακρίνεται. 

Μετά το 1857 ταξιδεύει στην Ευρώπη και σε άλλες πόλεις. Διδάσκεται από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, αλλά επικρίνει την Ευρώπη για την αδιαφορία της προς τους φτωχούς. 

Το 1859 στον χώρο αυτό, στη Γιάσναγια Πολιάνα,  λειτουργεί σχολείο. Είναι ένα πρωτοπόρο σχολείο για την εποχή. Αγόρια και κορίτσια κάνουν μαζί μάθημα! Οι γαιοκτήμονες μαζί με τους δουλοπάροικους και τους χωρικούς. Δεν υπάρχει πρόγραμμα διδασκαλίας, αλλά το φτιάχνει ο κάθε δάσκαλος. Εδώ διδάσκουν κτηματίες αλλά και φτωχοί άνθρωποι. Στην αίθουσα τα παιδιά κάθονταν όπου και όπως ήθελαν. Το σχολείο λειτουργούσε στο «Σπίτι των Κουζμίν», στον πρώτο όροφο στη μεγάλη σάλα. 

Το σχολείο ήταν πρωτοπόρο για την εποχή του, γιατί εκτός όλων των άλλων έβγαλε τη διδασκαλία της θρησκείας από το πρόγραμμά του. Για το λόγο αυτό το κατηγόρησαν και το 1861 το έκλεισαν. Όμως άφησε μεγάλη παρακαταθήκη. Ο συγγραφέας έγραψε για το σχολείο εγχειρίδιο και πήρε έγκριση από την κυβέρνηση πολλά χρόνια μετά. Ήταν συν τοις άλλοις και παιδαγωγός, αφού κυκλοφόρησε την παιδαγωγική επιθεώρηση «Γιάσναγια Πολιάνα» το 1862. 

Οι φιλοσοφικές απόψεις του Τολστόι προσπάθησαν να βρουν πρώτη εφαρμογή στο παιδαγωγικό σύστημά του και στη λειτουργία του σχολείου στο κτήμα του. Το ενδιαφέρον για τον κάθε μαθητή, η ισότητα ανάμεσα στους μαθητές, η καλλιέργεια των φυσικών και ανθρωπιστικών επιστημών, η παρατήρηση της φύσης και η ενασχόληση των μαθητών στη φύση ήταν μερικά στοιχεία του.

Ο Τολστόι υπήρξε μοναδικός συγγραφέας και το έργο του έρχεται σήμερα στην επικαιρότητα αφού δίδαξε την ανεκτικότητα και την ανοχή στον διαφορετικό. Αν και υπήρξε Ρώσος αριστοκράτης δεν επικεντρώθηκε σε θέματα που να αφορούν στην πατρίδα μόνο, αλλά είδε τον άνθρωπο με τα πάθη του στην ευρύτητά του.

Το κτήμα το κληρονόμησε από την μητέρα του και στο χώρο αυτό το σπίτι του Βολχόνσκι είναι το πιο όμορφο. Αυτό ήταν το όνομα του παππού του.

Παντρεύτηκε την Σοφία Μπορίσοβνα Μπερς με την οποία έκανε πολλά παιδιά. Οι σχέσεις του μαζί της ήταν δύσκολες, αφού και οι δύο ήταν δυναμικοί άνθρωποι. 

Στη Γιάσναγια Πολιάνα έγραψε τα περισσότερα έργα του και μεταξύ αυτών το «Πόλεμος και Ειρήνη», «Άννα Καρενινα», «Χατζή Μουράτ»,  «Ανάσταση», «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς», «Κοζάκοι», «Το πιστεύω μου» και πλήθος άλλα.  

Ασχολήθηκε λίγο με την περιουσία του. Είχε μεγάλο κτήμα και πολλούς δουλοπάροικους, τους οποίους βοηθούσε όσο μπορούσε, πριν την απελευθέρωση και μετά από αυτήν πολύ περισσότερο. 

Ο Τολστόι κήρυξε την ισότητα και την αδελφότητα, γι' αυτό και μοίραζε τα χρήματά του στο προσωπικό του, κάτι το οποίο τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής στάθηκε η αιτία συνεχών προστριβών με τη γυναίκα του Σοφία Αντρέεβνα, η οποία στάθηκε ιδιαίτερα αρνητική σε κάθε σημείο παραχώρησης περιουσιακών στοιχείων στους αγρότες της.

Ο Τολστόι στην εποχή του ήταν ιδιαίτερα γνωστός και αγαπητός ιδίως στην Ευρώπη συγγραφέας. Τα έργα του πρώτα έβγαιναν στα γαλλικά και ύστερα στα ρωσικά. 

Οι φιλοσοφικές του αναζητήσεις, το λογοτεχνικό του ταλέντο, η πίστη του στον άνθρωπο αλλά και στην ειρήνη τον έκανα πολύ αγαπητό. 

Πέθανε το 1910 αφού είχε λίγες μέρες πριν αφήσει το σπίτι του, γιατί οι συνεχείς διαφορές με τη γυναίκα του δεν μπορούσαν να του δώσουν μια αρμονική ζωή. 

Είχε προταθεί πολλές φορες για το βραβείο Νόμπελ και είχε δημιουργηθεί ολόκληρο κίνημα υπέρ της υποψηφιότητάς του. Αξίζει να σημειωθεί πως το πρώτο Νόμπελ «πάλεψε» με τον Γάλλο ποιητή Σουλύ Πρυντώμ, πρωτοπόρο ακμεϊστή της εποχής, αλλά μάλλον άγνωστο ποιητή σήμερα. Έχασε ως γνωστό τη μάχη.

Η Γιάσναγια Πολιάνα είναι ένας γαλήνιος χώρος που μεταφέρει στον επισκέπτη πολλά από τα στοιχεία της εποχής του Τολστόι, τον ταξιδεύει σε μια εποχή ζυμωμένη από αδικία και προσδοκίες, μια εποχή που η ανθρωπότητα ενώθηκε και αγωνίστηκε για να την αλλάξει. Όμως όσο και να ήταν διαφορετική η εποχή εκείνη από τη δική μας, οι άνθρωποι που έζησαν σε αυτήν και την στοχάστηκαν ήταν σίγουρα πιο μπροστά αυτήν, κάποιοι δε είναι πιο μπροστά και από τη δική μας εποχή. Ένας από αυτούς ήταν και ο Τολστόι. 

Εντυπωσιάζει στο μεγάλο κτήμα το ιδιαίτερο φως σε ανταύγειες του λευκού και του γαλάζιου που χώνεται από παντού, κατεβαίνοντας από τον ουρανό και στα δέντρα και στα κλαδιά, στα δέντρα και στους αγρούς του μεγάλου υποστατικού.  Ένα φως συνοδός και μάρτυρας, ακόλουθος και πλοηγός στο επισκέπτη που τον οδηγεί πάντα στο σωστό μέρος με το σωστό τρόπο. 

Είναι ένα αγρόκτημα «καθ’ οληκληρίαν»  μέσα στη φύση και ο χώρος παραμένει ο ίδιος από εκείνη την εποχή με μια μικρή διαφορά ίσως στα δέντρα. Σε κάποια σημεία είχαν παλιά φυτέψει πεύκα, σήμερα φύτεψαν σημύδες. Εδώ βρίσκονται όλα τα μυστικά της εποχής. Ο επισκέπτης βλέπει τη λιμνούλα που έκανε μπάνιο ο συγγραφέας, τις μεγάλες δενδροστοιχίες από μήλα, τους αχυρώνες και τις άλλες εγκαταστάσεις, τα σπίτια, το θερμοκήπιο και τον τάφο του Τολστόι.

Ο συγγραφέας ζήτησε να ενταφιαστεί σε ένα σημείο του τμήματος, εκεί που μικρός με τον αδερφό  του Νικολάι αναζητούσε τη μαγική «ράβδο» που θα έλυνε τα προβλήματα του κόσμου. 

Ο τάφος του είναι φτιαγμένος από γρασίδι, πράσινος, δεν φέρει κανένα θρησκευτικό σύμβολο, αφού ο Τολστόι ήταν ανεκτικός , όσο και απόμακρος απέναντι σε όλες τις θρησκείες.

Η Γιάσαγια Πολιάνα είναι ένας μοναδικός τόπος που συνδέει τον πνευματικό πολιτισμό με τη φύση και το περιβάλλον. Ο τόπος  αυτός μας καλεί να σκεφτούμε την ιστορία του πλανήτη, την ιστορία της Ευρώπης και της Ρωσίας, αφού στα στενά της δρομάκια είχαν περπατήσει σημαντικοί άνθρωποι την εποχή του συγγραφέα, αφού εκεί συνέρρεαν για να τον συναντήσουν και εκεί επιστρέφουν και σήμερα πολλοί για να εξετάσουν μια κοιτίδα της σύγχρονης Ρωσίας. 

Πόσο πραγματικά σημαντικό είναι ο άνθρωπος να βρίσκεται σε αρμονία με τη φύση, με το φυσικό περιβάλλον, να μην νιώθει πως είναι ο μεγάλος κατακτητής και δημιουργός, αλλά να αποκτά το μέτρο στον φυσικό του χώρο, αυτόν που θεωρεί πως μπορεί να αλλάξει,  αλλά με τόσο επώδυνα αποτελέσματα. η Γιάσναγια Πολιανα σε καλεί να σκεφτείς για το ρόλο σου ως άνθρωπος στη γη.