Περπατώντας στην Πιάτσα Ναβόνα

 Πάτσης Μιχάλης 

Περπατώντας στην Πιάτσα Ναβόνα

Την πλατεία αυτή την είχα δει πρώτα στο φιλμ του Βιτόριο Ντε Σίκα Χθες, σήμερα, αύριο, ένα φιλμ για την Ρώμη. Το Αύριο αν θυμάμαι καλά διαδραματιζόταν σε κάποιο διαμέρισμα ψηλά πάνω από την Πιάτσα Ναβόνα και η οπτική στην Πλατεία αυτή ήταν ξεχωριστή. Εκεί ψηλά ζούσε μια πόρνη, η Μάρα, με την οποία ήταν ερωτευμένος ένας νεαρός που σπουδαστής ιερατικής σχολής.  Αμέσως μου εντυπώθηκε η εικόνα του εξαιρετικού τοπίου και μοναδικού χώρου, όχι τόσο μνημείου. Η Σοφία Λόρεν, στην ταινία του Ντε Σίκα,  έκανε τον τόπο πολύ ανθρώπινο και καθόλου τυπικό και αρχαιοπρεπή.  Χωρίς να καταλαβαίνω γιατί, αυτή η πλατεία είναι τόσο σπουδαία. Έχει ωραίο σχήμα που μοιάζει με ένα μακρόστενο αβγό, κάτι που την κάνει οικεία, ο σχήμα του αβγού δεν έχει την αυστηρότητα του τετράγωνου ή και του κύκλου ακόμα. Μετά το χρώμα της. Ένα κόκκινο χρώμα ιδιαίτερο, ανοικτό, προς το κεραμιδί  που διαλύει την συμπαγή αίσθηση των ολικών χρωμάτων.  Ασκεί μεγάλη γοητεία και προσελκύει το μάτι.

Έχει πολλές ωραίες κατοικίες και κτήρια γύρω γύρω, είναι μια παλιά συνοικία αριστοκρατική με πλούσια παράδοση. Η όμορφη εκκλησία της Αγίας Αγνής στο κέντρο της με τις ωραίες αγιογραφίες στο εσωτερικό της, δίπλα το περίφημο Μέγαρο Παμφίλι που ανήκε στη παπική οικογένεια του Ιννοκέντιου του 10^ου τον 16^ο αιώνα, και τα ωραία σιντριβάνια που επιδιώκουν να μεταφέρουν το νερό στο κέντρο της Ρώμης.

Τρία μεγάλα σιντριβάνια είναι κατασκευασμένα  στην πλατεία, βορειότερα το σιντριβάνι ή η  Κρήνη, όπως απέδιδαν παλιά τη λέξη Fontana   στα ελληνικά,  του Ποσειδώνα, στο κέντρο η Κρήνη των τεσσάρων ποταμών και στο νοτιότερο σημείο η Κρήνη του Μαυριτανού. Οι τέσσερεις μεγαλύτεροι ποταμοί για κάθε ήπειρο όπως  τους ήξεραν την εποχή εκείνη, ο Νείλος, ο Γάγγης, ο Δούναβης και ο Ριο Ντε λα Πλάτα, ποζάρουν ως αρχαίες ελληνορωμαϊκές θεότητες, με λευκό μάρμαρο καμωμένες. Στέκομαι δίπλα στην Κρήνη και ο Γάγγης με το κουπί του διασχίζει το νερό. Είναι τεράστιος αλλά ολοζώντανος σε αυτή τη διαδρομή, την τόσο μικρή αλλά μεταφορικά τόσο μεγάλη. Η ζωντάνια, η φωτεινότητα των μορφών ξεπηδάει από το ύψος που έχουν.

Όλη η ιστορία της χώρας σε αυτές τις κρήνες!  Η αρχαιότητα, η αυτοκρατορία, η επέκταση στην Αφρική. Φτιαγμένες σε μια άλλη εποχή, μόνο τον απόηχο της ιστορίας βλέπεις σε αυτές. Και στη Ρώμη βλέπεις, διακρίνεις τον απόηχο, τον ήχο, τον αντίλαλο της αυτοκρατορίας.

Η Ρώμη με τις τόσες πλατείες και τις οδούς υπερηφανεύεται για την Πιάτσα Ναβόνα, γιατί σαν άνθρωπος παίζει αυτή ένα μεγάλο ρόλο στη ζωή της. Δίνει ζωή στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Και ξέρεις πως αυτή είναι το επίκεντρο.

 Η πλατεία στη σημερινή της μορφή σχεδιάστηκε τον 17^ο αιώνα από τον Ιωάννη Λορέντζο  Μπερνίνι (1598-1680), τον αρχιτέκτονα που έκανε τη Ρώμη Ρώμη. Αρχιτέκτονας και  γλύπτης και ζωγράφος   και συντηρητής έργων τέχνης. Σχεδιάστηκε με τη σημερινή της εικόνα, γιατί ως τότε υπήρχε αυτή η πλατεία από παλιότερα. Ήταν φαίνεται αγαπημένο σημείο των Ρωμαίων. Αυτός δημιούργησε και την Κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών και έβαλε στο κέντρο έναν αιγυπτιακό οβελίσκο. Ο Μπερνίνι τη δημιούργησε, της έδωσε αισθητική ματιά τέτοια που να προστατεύει το ωραίο.

Παλιότερα ήταν ένα μεγάλο παζάρι, μια πλατεία εμπορίου, που στη συνέχεια απαγόρεψαν τους Εβραίους να πουλάνε τα εμπορεύματά τους εδώ!  Πολλοί μεγάλοι έμποροί Εβραίοι έζησαν στη Ρώμη. Όμως φαντάζομαι λίγοι διακρίθηκαν στη ζωή της χώρας, εξαιτίας των αυστηρών μέτρων που επέβαλε η παπική εκκλησία.

 Στην αρχαιότητα στη θέση της σημερινής πλατείας ήταν ο Ιππόδρομος του Δομιτιανού και οι άνθρωποι έρχονταν εδώ να παρακολουθήσουν θέαμα. Θυμάμαι το Δομιτιανό από τις αφηγήσεις του Βάρναλη, τον παρουσίαζε πως του άρεσε να τρυπάει μύγες με το πιρούνι. Δεν το έχω διασταυρώσει, αλλά πολλοί από τους αυτοκράτορες της Ρώμης ήταν και αστείοι τύποι.

Από αυτή την αρχαία εποχή και τους αγώνες των ιπποδρομιών οι οποίες διατηρήθηκαν ως τον 6^ο αιώνα,  κρατάει η ονομασία της και έπρεπε να καθίσω στο γραφείο μου για να καταλάβω πως από την αρχαία ονομασία της περιοχής που ήταν Αγώνας, Agon λατινικά, λόγω των ιπποδρομιών πέρασε σήμερα να λέγεται Ναβόνα, λέξη που προέρχεται από εκείνη την παλιά ελληνική ονομασία, Αγών. Εξάλλου στην περιοχή υπάρχει η εκκλησία με την ίδια παλιά ονομασία Chiesa di Sant'Agnese in Agone Εκκλησία της Αγίας Αγνής στον Αγώνα, αφιερωμένη στην Αγία Αγνή των πρωτοχριστιανικών χρόνων.

Η Ρώμη έγινε μια σπουδαία πόλη! Γιατί η πόλη είχε ένα βαθύτερο πολιτικό σχέδιο.  Αυτό το σχέδιο είχε σχέση με το πολίτευμα, μια αριστοκρατική δημοκρατία. Φαντάζομαι το πολίτευμα που αγαπούσε ο Αριστοτέλης, ανώτατοι άρχοντες οι ύπατοι και με την βοήθεια της συγκλήτου και του λαού διοικούν το λαό. Υπάρχει διάλογος και όλα τα αξιώματα στηρίζονται στην εκλογή. Στην αρχή ύπατοι ήταν οι πατρίκιοι, αλλά μετά εκλέγονται και οι πληβείοι.

Η Ρώμη έχει τα στοιχεία της αυτοκρατορίας και της δημοκρατίας σε κάθε σημείο της σχεδόν και η σημερινή κατάσταση της χώρας είναι διαφορετική. Σε μια τέτοια χώρα είναι εύκολο να μπερδευτείς και να αναζητάς τα παλαιά μεγαλεία. Έτσι δημιουργήθηκε ο ιταλικός φασισμός. ίσως κάποιος θα μπορούσε κάτι αντίστοιχο να πει και για τη Ελλάδα.

Περπατώ στην Πιάτσα Ναβόνα και ο φωτεινός ήλιος του Φλεβάρη μου αγγίζει τα μάτια, αισθάνομαι ανήμπορος να αντισταθώ στο φως. Βλέπω πάνω στη πλατεία πολλοί άνθρωποι, νέοι, γέροι, παιδιά. Όλοι με μια χαρά στο πρόσωπο  κινούνται προς τις κρήνες,   κινούνται προς το νερό της πλατείας, μάλλον αναζητούν τη ροή του χρόνου που οδηγεί στην άλλη μέρα, στην άλλη εποχή,  μέσα σε αυτή την περίκλειση πλατεία.  Κάνουν την πρωινή τους βόλτα οι γονείς με τα παιδιά τους, θέλοντας να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον περισσότερο.

Η πλατεία είναι ένας χώρος ιερός για τον καθένα μας, βγαίνουμε από το περίκλειστο σπίτι και πλησιάζουμε τους άλλους ανθρώπους. Οι γυναίκες άλλοτε με φούστες, αλλά οι περισσότερες με παντελόνια, με την γρήγορη κίνηση περιδιαβαίνουν το χώρο και ύστερα οδηγούνται στα ξύλινα παγκάκια για να ξεκουραστούν λίγο.  Νομίζεις πως στον χώρο αυτό αποκτούν μια βαρύτητα τέτοια που τους πηγαίνει αθέλητα εκεί που η καθεμία πρέπει να πάει, πρέπει  να οδηγηθεί από ένα βαθύτερο αίσθημα.  Ο Μοράβια είδε τους ανθρώπους της Ρώμης μέσα από την υπαρξιακή πλήξη της μεταπολεμικής εποχής, σήμερα η εποχή έχει ξεχάσει τα μεγάλα προβλήματα που συνδέονται με το θάνατο. Μένει μόνο στη ζωή και στη ζωντάνια που δίνει η καθημερινότητα, αλλά παντού βλέπεις το φροϋδικό περιεχόμενο της  πραγματικής ζωής.

Η πλατεία αυτή επίπεδη όπως είναι δεν σε κουράζει.  Σε λίγα μέτρα γενικά μπορείς να δεις τόσα πολλά και ακόμα να δεις την εξέλιξη της ιστορίας και των τεχνών της Ευρώπης.  Περπατάς και καταλαβαίνεις τον χρόνο να ρέει δίπλα σου μέσα από το γαλαζοπράσινο του νερού των σιντριβανιών. Καταλαβαίνεις την ιστορία της χώρας.

Ακόμα εδώ υπάρχει απλότητα και το παλιό αυτοκρατορικό παρελθόν στις κουβέντες των ανθρώπων ξεχνιέται, ξεχνιέται στα μεγάλα οικήματα δίπλα σου, τα οποία έχουν αφήσει την παλιά λειτουργία τους και κατοικίες πλουσίων έχουν γίνει ταβέρνες και εστιατόρια, μπαρ και καφετέριες. Οι άνθρωποι τρέχουν για να πάρουν κάποιο παγωτό στο χέρι ή κάποιο αναψυκτικό για να συνεχίσουν τη βόλτα τους.

Μπήκα στην εκκλησία της Αγίας Αγνής στον Αγώνα, μια μεγάλη και ευρύχωρη εκκλησία που είναι χτισμένη στο ίδιο μπαρόκ στιλ στο κέντρο της πλατείας. Ο εσωτερικός χώρος είναι περίπλοκος και στους τοίχους βλέπεις γλυπτά φτιαγμένα με σκοπό τη θρησκευτική κατάνυξη, στο βάθος το Άγιο Βήμα, ανοικτό στη θέαση και στους ανθρώπους που κάθονται στα καθίσματα βρίσκεται μπροστά σε μια γλυπτή σύνθεση περιστοιχισμένη από πράσινους κίονες. Νομίζεις πως το κάθε τμήμα του ναού είναι ένα έργο τέχνης από μόνο  του. Ο τρούλος ολόχρυσος. Στο βάθος το μουσικό όργανο. Οι κίονες από κόκκινο γρανίτη κορινθιακού ρυθμού. Το πράσινο, το χαλάζιο, το χρυσό, το κόκκινο είναι τα χρώματα που βλέπεις δίπλα σου στο μάρμαρο ή στους τοίχους. Πλούσιος, ξεχωριστός ναός. Δεν μπορούσα να μείνω πολύ ώρα, γιατί οι πιστοί ήταν πολλοί. Πριν από λίγο θα είχε τελειώσει η λειτουργία και οι άνθρωποι με προσοχή κοιτούσαν το χώρο.