Το Μπλοκ 15

 Θα μπορούσε να ήταν ένας γαλήνιος τόπος στους λόφους του όρους του Χαϊδαρίου. Χάνεσαι στη γαλήνη της περιοχής και παλιά οι άνθρωποι μέσα στα πεύκα και στα κυπαρίσσια θα ένιωθαν μια μεγάλη αγάπη για τη ζωή.

Το Μπλοκ 15 Φωτογραφία Δημήτρη Σπυρόπουλου

Όμως αυτός ο τόπος ήταν τόπος μαρτυρίου. Εδώ στο Μπλοκ 15 συγκέντρωσαν οι Γερμανοί στα τέλη της Κατοχής τους πατριώτες από τα μπλόκα που έκαναν στην Αθήνα ή από τις φυλακές της επαρχίας, Ακροναυπλία (Ιτζεδίν), Τρίκαλα, Λάρισα. Σκοπός τους ήταν να τους οδηγήσουν έτσι κι αλλιώς στο θάνατο. Από εδώ πέρασαν οι Εβραίοι από την Κέρκυρα και οι Ρομά από τη Θεσσαλία.

Τους συγκέντρωναν και τους έστελναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία ή τους οδηγούσαν στην εκτέλεση. Πολλούς εκτέλεσαν και σε αυτόν το χώρο.

Θάλαμος του Μπλοκ 15 

Το Μπλοκ 15 σήμερα αφήνει μια ισχυρή δόνηση στον επισκέπτη και άθελά σου μπαίνεις στην εποχή και βλέπεις μπροστά σου τους ανθρώπους να συνωστίζονται στα μικρά κελιά ή στην τραπεζαρία και στις βρύσες που μέσα στο τσιμέντο θα στριφογύριζαν άθελά τους και ισχυρά φυλασσόμενοι. Κάτι σε τρώει στα σπλάχνα. Νομίζεις πως ο πόνος που νιώθεις στα μάτια δεν είναι από τη δύναμη της συλλογικής μνήμης που είναι σκαλωμένη στο χώρο, αλλά από κάτι άλλο. Αλλά κάνεις λάθος!

Ήταν μια σκληρή φυλακή, δεν ξέρω αν ποτέ δραπέτευσε κανένας. Στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον περίμεναν οι φυλακισμένοι να οδηγηθούν στο θάνατο. Εδώ σκότωναν τους φυλακισμένους, λέγεται πως περίπου 1.800 εκτέλεσαν κάπου δίπλα ή απέναντι από το Μπλοκ 15, ανοικτά στο ύπαιθρο. Έψαξα το χώρο αλλά δεν μπόρεσα να βρω πού εκτελούνταν οι άνθρωποι να αποθέσω λίγα λουλούδια. Τι μπορεί να δηλώνει άραγε το γεγονός πως δεν σημειώνεται στην περιοχή ο χώρος που έγιναν οι εκτελέσεις; 1.800 εκτελέσεις!  Είναι άραγε δείγμα τσαπατσουλιάς που μας χαρακτηρίζει ή ασέβεια απέναντι στους νεκρούς. Απέναντι υπάρχει ένας τοίχος που θυμίζει Καισαριανή, δεν αποκλείεται και αυτός ο τοίχος να δέχθηκε την ανηλεή ματιά των εγγονών του Έγελου. Ίσως μάλιστα αν τους έλειπε η εξυπνάδα σε κάποιους δεν έλειψε το ωφελιμιστικό πνεύμα. Λέγεται πως ο Πολ Ραντόμσκι ο διοικητής του στρατοπέδου, όταν εκτέλεσε εν ψυχρώ τον Εβραίο Λεβί του αφαίρεσε και τα δύο παπούτσια γιατί ήταν καινούρια!

Το Μπλοκ 15, η βόρεια πλευρά.
Φωτογραφία Δημήτρη Σπυρόπουλου

Μέτρησα εννιά θαλάμους στο ισόγειο και άλλους τόσους στον πρώτο όροφο. Ίσως κάπου να είχαν τραπεζαρία. Είχαν τουαλέτες και νιπτήρες. Σε κάθε θάλαμο πόσοι θα στοιβάζονταν; Άγνωστο. Λέγεται πολλοί. Πώς ζούσαν, πώς έμεναν εκεί; Υπάρχουν και μεγαλύτεροι θάλαμοι που χωρούσαν πολλούς κρατούμενους. Πόση υπομονή και καρτερία πρέπει να είχαν οι άνθρωποι. Ιδίως οι γυναίκες που στοιβάζονταν εκεί! Τους επέτρεπαν κάποια λεπτά να βγαίνουν έξω και να περπατούν ή καλύτερα να τρέχουν για να ξεμουδιάσουν, αφού δεν μπορούσαν να μένουν πολύ ώρα στο ύπαιθρο. 

Η Ηλέκτρα Αποστόλου, η Ηρώ Κωνσταντοπούλου και η Λέλα Καραγιάννη πέρασαν και οι τρεις από εκεί! Και οι τρεις εκτελέστηκαν. Και οι τρεις από διαφορετικά πολιτικά κόμματα της εποχής. Η μία, η Καραγιάννη, η βενιζελική, στο Χαϊδάρι, σε ένα χώρο που παραμένει άγνωστος στο ευρύ κοινό, στο Βοτανικό Κήπο Διομήδους. Η άλλη, η κομμουνίστρια, βασανίστηκε και εκτελέστηκε από τους Έλληνες ασφαλίτες στην οδό Ελπίδος στην Πλατεία Βικτωρίας. Και η μικρή μαθήτρια, το μορφωμένο και πλούσιο κορίτσι,  η Επονίτισσα Ηρώ στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής το Σεπτέμβριο του 1944. Και τις τρεις δεν τις βοήθησε η παιδεία των Γερμανών και η λατρεία της μουσικής ή των τεχνών που εκείνοι πρέσβευαν. Δυστυχώς οι οπαδοί του Βάγνερ δεν καταλάβαιναν καθόλου μα καθόλου από ανθρωπιά.

Βοτανικός Κήπος Διομήδους. Μνημείο
για τους 60 εκτελεσθέντες από τους
Γερμανούς

Η μεγαλύτερη σφαγή έγινε την Πρωτοχρονιά του 1944 όταν από εδώ, από αυτόν το χώρο μεταφέρθηκαν 200 κομμουνιστές στην Καισαριανή και εκτελέστηκαν. Σήμερα οι άνθρωποι του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, κάνουν αγώνα δρόμου κάθε Πρωτοχρονιά για να τιμήσουν τη θυσία των ανθρώπων.

Φαντάζομαι τους μελλοθάνατους μέσα σε αυτόν το χώρο. Θα προσπαθούσαν μέσα στα λίγα τετραγωνικά να αναστήσουν μια μεγάλη ζωή. Το δείχνει και το «Τελευταίο σημείωμα». Μέσα σε λίγα τετραγωνικά θα προσπαθούσαν να χωρέσουν τις μεγάλες και ιδανικές πολιτείες του μέλλοντος. Θα προσπαθούσαν να διατηρήσουν τα ιδεώδη τους και να τα κρατούν ζωντανά. Θα έφερναν σε αυτά τα μικρά κελιά και στους θαλάμους τις μεγάλες βουνοκορφές και τις ακρογιαλιές της Ελλάδας και τις πεδιάδες και τις ελεύθερες πλαγιές των βουνών.

Σήμερα φαντάζει μικρός, πολύ μικρός, ο χώρος του Μπλοκ. Με τα δικά μας δεδομένα θαρρείς πως στον πρώτο όροφο θα μπορούσε να ζει σήμερα μια τετραμελής οικογένεια. Ίσως να είναι 120 – 140 τετραγωνικά μέτρα, ίσως λίγο παραπάνω. Και όμως εκεί ζούσαν πολλοί άνθρωποι, στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον, ο ένας δίπλα στον άλλον. Οι θάλαμοι σήμερα άβαφοι. Σε κάποια σημεία έχουν πέσει οι σοφάδες. Τα ανοίγματα για τους θαλάμους χωρίς πόρτες. Κάπου υπήρχαν κάσες, όλες ξύλινες. Κάποιες έτοιμες να πέσουν. Το χρώμα είναι γαλάζιο ή πράσινο ή λαδί που λέμε.

Στην είσοδο του στρατοπέδου Μπλοκ 15 

Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε το χάρτη των βασανισμών και των εκτελέσεων στην Αθήνα επί κατοχής το Μπλοκ 15 κρατά κεντρική θέση. Θα βρούμε τη ζωή και τη μοίρα των αγωνιστών να ακολουθε ί την παρακάτω πορεία, στα παρακάτω ιστορικά μέρη, κάποια γνωστά κάποια άγνωστα: Μέρλιν 6, στο Κολωνάκι, το Αρχηγείο της της Γκεστάπο, Ελπίδος 16, Πλατεία Βικτωρίας, γραφεία Ειδικής Ασφάλειας, χώρος βασανισμών των κομμουνιστών. Κοραή 4, Αθήνα οι φυλακές της Κομμαντατούρ, τόπος φυλάκισης και βασανισμού, Μπλοκ 15 Χαϊδάρι αλλά και άλλα Μπλοκ δίπλα όπως το 3 και το 6, τόπος φυλάκισης αγωνιστών, Φυλακές Αβέρωφ, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, όπου συγκέντρωναν τους μελλοθανάτους, εκτός τους αναπήρους, Νοέμβριος 1943, που τους έστειλαν στο Μπλοκ 15,  Σκοπευτήριο Καισαριανής, τόπος εκτελέσεων, Βοτανικός Κήπος Διομήδους στο Χαϊδάρι, τόπος εκτέλεσης αγωνιστών, το Στρατόπεδο Γουδή, όπου γίνονταν οι εκτελέσεις. 

Δεν έγραψα κάτι για τις περιοχές που δέχθηκαν επιθέσεις σύλληψης πολιτών, τα μπλόκα δηλαδή, που ως γνωστό έγιναν στην δίωξη αναπήρων (Νοέμβριος 1943). Μπλόκα στην Καλογρέζα, στην Κοκκινιά, στο Βύρωνα και στην Καισαριανή, στου Ζωγράφου, στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος)  όλα το 1944 αλλά και σε άλλα σημεία της Αθήνας.

Το Μπλοκ 15 και οι φυλακές στο Χαϊδάρι παίζουν κεντρικό ρόλο στο μηχανισμό δίωξης και εξόντωσης των αντιπάλων του γερμανικού ναζισμού στην Ελλάδα. Βρίσκεται μακριά,  δεν είναι εύκολη η πρόσβαση και η δημιουργία σαμποτάζ ή η βοήθεια στους φυλακισμένους. Μέσα στη φύση και στα δέντρα, μέσα στην ελληνική ομορφιά της αττικής γης, η νοσηρή διάσταση της ανθρώπινης διάνοιας κατασκεύασε έναν χώρο μαρτυρίου που μαρτυρά πως  τελικά ο αγώνας ανάμεσα στο καλό και στο κακό ποτέ δεν τελειώνει. 

Οκτώβριος 27, 2019