Μαΐου 06, 2024

Νίκου Χουλιαρά, Νερό στο πρόσωπο



Τα διηγήματα αυτά του ιδιαίτερα αναγνωρισμένου της προηγούμενης γενιάς συγγραφέα Νίκου Χουλιαρά (1940-2015) (2005, α΄ έκδοση) διακρίνονται  τόσο για το θέμα τους το οποίο προβάλλουν, αλλά και για τον τρόπο κατασκευής τους. Η θεματική τους είναι περίπου   ίδια σε όλα: η ζωή ενός μεσήλικα,  ο οποίος βάλθηκε να παρατηρεί τη ζωή γύρω του και από αυτή την παρατήρηση διατυπώνονται σκέψεις και ανασύρονται αναμνήσεις, ξεχασμένες επιθυμίες, φοβίες. Τα διηγήματα διαθέτουν έναν αφηγητή σε πρώτο πρόσωπο, ο οποίος γράφει τα κείμενά του με κύρια αναφορά τη ζωή του, το σπίτι του, τη γειτονιά του, τους Αμπελοκήπους ή την γενέθλια πόλη τα Γιάννενα. Ο αφηγητής παρατηρεί τα πράγματα γύρω του ή μέσα του και αφηγείται το υλικό των σκέψεών του. 


Η ενότητα των διηγημάτων είναι χαλαρή και διακρίνεται μια πλαδαρότητα κάποιες φορές με την εμμονή του συγγραφέα στην φόρμα - μορφή των κειμένων.  Όμως αυτά έχουν ιδιαίτερη επιτυχία από άποψης δημιουργίας - κατασκευής. Επίσης όλα αγγίζουν κάποιο σημαντικό υπαρξιακό ή κοινωνική θέμα, το οποίο το προβάλλουν χωρίς πάθος, αλλά με την αναγκαία μετριοπάθεια. 

Ο άνθρωπος αναγκάζεται από την ίδια του την υπόσταση να αναζητά, να αναθεωρεί, να ονειρεύεται. Δεν υπάρχει τελείωση για τον άνθρωπο και αυτό που μπορεί ο συγγραφέας να κάνει να παρουσιάσει αυτή την αντιφατική ζωή του. Αυτή η αντίφαση ή ίσως καλύτερα η προσπάθεια για βαθύτερη κατανόηση του εαυτού και των γύρω είναι η μεγάλη προσπάθεια του ανθρώπου. Η κατανόηση γίνεται με την σκευή που διαθέτει ο καθένας, με τις αναμνήσεις και εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και των εμπειριών του σχολείου, αλλά και τις κατοπινές εμπειρίες της ζωής του. Ο κάθε άνθρωπος καταλαβαίνει διαφορετικά τα πράγματα, αλλά ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο των εμπειριών. 

Ο συγγραφέας κάνει χρήση της λέξης «προχειροφαγάδικο», την θυμάμαι αχνά από το παρελθόν, που δυστυχώς δεν έγινε αποδεκτή, για να χαρακτηρίσει το φαστφουντάδικο. Είναι μια ωραία πινελιά στο έργο του. 

Ο Χουλιαράς ήταν επίσης και αναγνωρισμένος, γνωστός ζωγράφος. Κάποια άλλη στιγμή είναι μιλήσει για τη σχέση του με τον Γεωργιανό ζωγράφο Νίκο Πιροσμάνι. Υπάρχει πράγματι μεγάλη ομοιότητα μεταξύ τους. Εδώ θέλω να σκεφτούμε ποια η σχέση του ζωγράφου προς τον συγγραφέα. Νομίζω πως και στα δύο ο Χουλιαράς υποστηρίζει την σκίαση ή καλύτερα την επενέργεια του ήλιου στα πράγματα με τη δημιουργία υπάρξεων  δημιουργημένες από σκιά και όχι καθαρές. Έτσι και στα διηγήματα ο συγγραφέας  αφηγείται με σκοπό να δημιουργήσει περιγράμματα όπου τοποθετούνται οι διαφορετικές του ιστορίες. 

Η αντίθεση και η ανοικείωση είναι δύο τεχνικές που χρησιμοποιεί. Αντίθεση είναι αντιπαράθεση των παραγόντων ενός διηγήματος, ανθρώπου και κοινωνίας, των ίδιων των ανθρώπων στον ψυχικό τους κόσμο, ως παρόν ή ως παρόν - παρελθόν. Η ανοικείωση ως τεχνική είναι όταν ο συγγραφέας δεν παρουσιάζει άμεσα το θέμα του, αλλά έμμεσα, όταν οδηγεί τον αναγνώστη να σκεφτεί. Π.χ. το διήγημα «Οι ομπρέλες της ζωής μου» μιλά για τη σχέση του συγγραφέα προς τις ομπρέλες, όμως όπως είναι γραμμένο και κάτι που προϊδεάζει και ο τίτλος το ζήτημα είναι η μοναξιά του ανθρώπου ή έλλειψη της συντρόφου που  παρουσιάζεται όμως έμμεσα, αλλά δυναμικά. 

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τους ακόλουθους τύπους δημιουργίας διηγημάτων.

1. Παρουσιάζει τα μέρη ενός όλου και παρουσιάζει τις επιπτώσεις τους στη σκέψη του ήρωα ή των ηρώων. Π.χ. παρουσιάζει τα διάφορα μέρη του σπιτιού και την επίδραση που έχουν στην ψυχολογία ή στην συμπεριφορά του ήρωα, π.χ. «Δωμάτιο με σκοτάδι». Επίσης με κάποιες παραλλαγές και το διήγημα «Να ζήσουμε όπως μπορούμε».

2. Παρουσιάζει έναν κεντρικό ήρωα τον οποίο περιγράφει με βάση μια επιθυμία που δεν πραγματοποιήθηκε ή με βάση κάποιες  νευρώσεις ή τις ψυχώσεις που διαθέτει, π.χ. «Αυτοκίνητο από την αρχή» ή «Το φίδι που ρωτάει», «Απομεσήμερο του Αυγούστου με θερμό αέρα» . Στο πρώτο διήγημα παρουσιάζεται το άγχος που έχει κάποιος ήρωας πως το αυτοκίνητό του θα το τρακάρουν στο δρόμο, στο άλλο η ηρωίδα πιστεύει πως έχει παιδί, αλλά δεν έχει. Και στις δύο περιπτώσεις ο ψυχισμός των ηρώων δουλεύει γι' αυτό με την προβολή ενός φόβου ή μιας επιθυμίας ως πραγματικότητας. Επίσης στο διήγημα «Το αληθινό μου σπίτι», «Οι ομπρέλες της ζωής μου»

3. Παρουσιάζει σε ένα σύνολο τα μέρη του, έτσι περιγράφοντας το φασφουντάδικο Sfalma, μιλά για τους ανθρώπους που εργάζονται εκεί και έτσι το διήγημα είναι μικρές αφηγήσεις για τη ζωή των ηρώων, οι οποίες δένονται γύρω από ένα θέμα το οποίο θέλει να προβάλλει ο συγγραφέας, ίσως το θέμα της μετανάστευσης, των κοινωνικών σχέσεων. Π.χ. το διήγημα «Sfalma ή η προβλήτα του χειμώνα». Ακόμη διηγήματα όμως «Οι ηθοποιοί της οδού Ξενίας» και «Βρέχει στους δρόμους της Καραβατιάς», το οποίο είναι μια μικρή μορφή, «όλον και μέρη», αλλά και σύνολο και μέρη. 

4. Δημιουργεί ένα διήγημα με σκοπό να αναζητήσει κάτι, κάποια ιδέα ή κάποια έννοια. Τέτοιο είναι το διήγημα «Το πράγμα που θα το 'λεγαν Χειμώνα». Ο συγγραφέας στο διήγημά του με την επαγωγική μέθοδο αναζητά στην πραγματικότητα μια αφορμή να μιλήσει για την μάταιη αναζήτηση των ανθρώπων, το «τίποτα».