Μιχαλης Πάτσης
Ο κάθε λαός έχει το φανέρωμά του στη μεγάλη λογοτεχνία του τόπου του. Έτσι πίστευαν παλιότερα αλλά και στα νεότερα χρόνια, αναζητούμε στα σημαντικά αναγνώσματα τα χαρακτηριστικά ενός λαού. Έτσι γίνεται με την ελληνική λογοτεχνία, όπου στο έργο του Καζαντζάκη οι Ευρωπαίοι είδαν χαρακτηριστικά του ελληνικού λαού. Αυτό γίνεται στην μεγάλη παράδοση σε αυτή που μαγνητίζει για την ιδιαιτερότητα του θέματος, η οποία μπορεί να συγκινήσει πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους. Το ίδιο ισχύει ακόμα και τα ποιητικά έργα του Σολωμού, του Ρίτσου και Παλαμά, αλλά και πολλών άλλων. Το ίδιο στοιχείο ενυπάρχει και στην ξένη λογοτεχνία. Κάποια έργα τους μας δείχνουν το λαό, τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε. Τα έργα των Μπαλζάκ, Ζολά, Ίψεν, Στρίνμπεργκ, Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, ο Στάινμπεκ, ο Μάρκες, και πολλών άλλων συνδέθηκαν με τον λαό του καθενός από αυτούς.
Διάβαζα πρόσφατα το άρθρο του Ροΐδη για το «Έγκλημα και Τιμωρία» και μου έκανε εντύπωση πως ο Ροΐδης θεωρούσε πως οι μεγάλες ιδέες του έργου αυτού στηρίζονται στη φιλοσοφία και στη σκέψη του ρωσικού λαού. Είναι πράγματι έτσι; Σίγουρα ο συγγραφέας επηρεάζεται από την εποχή του και παίζει σημαντικό ρόλο να μπορεί ο ίδιος να την ακούει, να την καταλαβαίνει και να παίρνει πάντα τα καλύτερα στοιχεία που βρίσκει σε αυτή. Σήμερα ίσως χρειάζεται ο συγγραφέας μπορεί να ακούει ευρύτερα την εποχή μου η οποία τον περιτριγυρίζει και η οποία πια είναι διεθνής ή και παγκόσμια. Λέγοντας αυτά δεν υποστηρίζω την άποψη πως ο συγγραφέας αντιγράφει κάποιους, απλώς θεωρώ σημαντικό να υπάρχει η βαθύτερη επικοινωνία και κατανόηση στον δημιουργό.
Ο Ντοστογιέφσκι στο «Έγκλημα και Τιμωρία» υποστηρίζει την άποψη πως κάποιος που έχει κάνει ένα έγκλημα δεν αρκεί να δικαστεί, η πραγματική αποκατάσταση της δικαιοσύνης επέρχεται μόνο όταν και ο ίδιος ο εγκληματίας μετανοήσει και αποζητήσει την μετάνοια η οποία θα του φέρει εξιλέωση. Άρα δεν αρκεί η απόφαση του δικαστηρίου, αλλά σημαντικό είναι ο άνθρωπος που έκανε παράπτωμα στη ζωή του, η πολύ περισσότερο έγκλημα να βιώσει την αλλαγή στη σκέψη του, στη συμπεριφορά του, να μετανοήσει. Ο Ντοστογιέφσκι έθετε βέβαια και κριτήριο τον κόσμο, ας πούμε την κοινή γνώμη, Εσύ έχεις πράγματι αποκατασταθεί, όχι μόνο αν απαλλαγείς, ή μετανοήσεις, θα πρέπει ν διαδικασία να είναι ειλικρινής και να την αποδέχονται οι άνθρωποι.
Θυμάμαι κάποτε στη Μόσχα ήμασταν μια μεγάλη παρέα. Εκεί ήταν και ένας φίλος Γερμανός, ο οποίος βρισκόταν στην πόλη κάνοντας μια έρευνα. Όμως ο φίλος αυτός δεν είχε βίζα. Είχε λήξει και έτυχε να μας κάνουν έλεγχο αστυνομικοί. Βρισκόμασταν στο κέντρο, έτυχε να μας ελέγξουν. Διαπιστώνοντας πως ο Γερμανός δεν είχε βίζα του ζήτησαν να τους ακολουθήσει στο Τμήμα για τα περαιτέρω. Σε αυτά τα θέματα η αστυνομία είναι μάλλον αυστηρή. Εγώ τότε πλησίασα τον αστυνομικό και του ζήτησα να του δώσει πίσω το διαβατήριο και να μην τον πειράξει. Του είπα ότι εμείς είμαστε μια καλή παρέα και πάμε σε ένα μουσείο όλοι μαζί. Ο φίλος είναι είναι καλός άνθρωπος και έχει μετανιώσει που δεν έχει βίζα. Θα την τακτοποιήσει σύντομα. Δώστε του την ευκαιρία να αποκαταστήσει το λάθος του και αν πάλι δεν το αποκαταστήσει θα έχει προβλήματα στο μέλλον.
Ο αστυνομικός άκουσε την πρότασή μου. Μού φάνηκε πως με άκουγε και συμφώνησε μαζί μου. Λες και ο λόγος μου τον μάγεψε ή τον έπεισε. Μετά κατάλαβα πως εκείνος άκουσε κάτι που πίστευε, που ήταν δικό του, γι' αυτό με άκουσε. Δεν ξέρω αν σε κάποια χώρα είναι εύκολο κάποιος αστυνομικός να διαπιστώσει πως κάποιος ξένος δεν διαθέτει βίζα και να μην τον συλλάβει. Το συμβάν αυτό που διηγήθηκα είναι πραγματικό και πάντα μου έκανε εντύπωση.
Νομίζω πως ο Ρώσος έτσι όπως του εξήγησα το ζήτημα κατάλαβε πως για τον άνθρωπο σημαντικό ρόλο παίζει η προσωπική μετάνοια και όχι η απόδοση κάποιας ποινής από το νομικό σύστημα της χώρας. Θεώρησα πως κινούταν μέσα στα πλαίσια των απόψεων του Ντοστογιέφσκι για την απόδοση της δικαιοσύνης. Και διαπίστωνα πως στη χώρα μια μεγάλη παράδοση της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα είναι ακόμα παρούσα. Μπορεί και όχι και η απόφασή του να μου επιστρέψει το διαβατήριο μπορεί να είχε σχέση με μια βαρεμάρα του να τον οδηγήσει στο Τμήμα. Αλλά τι θα ήταν ο άνθρωπος χωρίς τις ιδέες.
Εγώ πάλι, αν και των Γερμανών μια περίοδο τα είχαμε μαζεμένα, ήθελα να δείξω μεγαλοσύνη βοηθώντας τον Γερμανό φίλο αποδεικνύοντας πως στον τόπο μας η φιλότης είναι πιο ισχυρή από το νείκος.