Ο Αναγνωστάκης ως ποιητής και ως πολίτης!
Ο Αναγνωστάκης έχει ένα μεγάλο ενδιαφέρον για τα ελληνικά γράμματα. Σίγουρα για την ποίηση, αλλά όχι μόνο. Ήταν πολύ καλός κριτικός της λογοτεχνίας τουλάχιστον, για να μην πω ότι ήταν ακόμα και στοχαστής σημαντικός για την θεωρία της λογοτεχνίας.
Ήταν άνθρωπος που βγήκε μέσα από την Αριστερά της δεκαετίας του 1940, ο οποίος είχε λάβει μέρος στην Αντίσταση και ένιωθε και βίωνε τα δράματα και τα οράματα της Αριστεράς της εποχής.
Ο ίδιος πέρασε πολλά για τις ιδέες του, και νομίζω δεν ανεχόταν την αυστηρή κομματική γραμμή που έπνιγε την πρωτοβουλία και τον άνθρωπο. Άλλοτε σωστά κατά τη γνώμη μου, άλλοτε ίσως και όχι σωστά, σίγουρα κάποια πράγματα τα δούλεψε πολύ μέσα του.
Προερχόταν από αστική οικογένεια, αλλά για τις ιδέες του φυλακίστηκε και πέρασε δύσκολα τα έτη 1948-51, είχε φυλακιστεί, αφού είχε καταδικαστεί σε θάνατο.
Ήταν άνθρωπος που βίωσε ή μάλλον που δεν μπορούσε να ανεχθεί την σκληρότητα της κομματικής ηγεσίας σε πολλές περιπτώσεις και αυτό τον έκανε πιο ευαίσθητο σε πολλά θέματα.
Νομίζω πως ο Αναγνωστάκης διαμορφώνεται τη δεκαετία του 1950, κατ' αρχάς μέσα από τις όποιες παρακαταθήκες ως προς την ποίηση της Σχολής της Θεσσαλονίκης, ιδίως του Πέτρου Σπανδωνιδη, το οποίον ο Αναγνωστάκης λαμβάνει υπόψη του, προβληματίζεται από αυτόν, αλλά τον ξεπερνά. Ο Σπανδωνίδης πιστεύει πως το ποίημα πρέπει να έχει μια κρυπτικότητα, να μην παρουσιάζει όλα τα θέματα με ευγλωττία και ανοικτό τρόπο. Το ποίημα πρέπει να έχει υπαινικτικότητα επέμενε ο Π. Σπανδωνίδης.
Ο Αναγνωστάκης προβληματίζεται με αυτές τις σκέψεις, αλλά θεωρεί πως τα ποιήματα της εποχής του πρέπει να έχουν μεγαλύτερο ρεαλισμό και εύγλωττα να μιλάνε για τα πράγματα, γι' αυτό και η δική του ποιητική βασίζεται στην προβολή της αλήθειας. Εμένα μου θυμίζουν τα ποιήματά του μια συνέχεια της ποιητικής του Καρυωτάκη, που και αυτός πρώτος έστρεψε τον ποιητικό του φακό στην πραγματικότητα και στην κριτική της. Στην πραγματικότητα με λόγο ξεκάθαρο, όχι υπαινικτικό.
Μεγάλη του η συνεισφορά στη θεωρία της Γραμματολογίας μέσα από τα κείμενά του στο περιοδικό «Κριτική» από το οποίο προήλθαν πολύ σημαντικοί κριτικοί και φιλόλογοι, αναφέρω μόνο τον Δημήτρη Μαρωνίτη αλλά και τον στοχαστικό Μ. Θεοδωράκη, οποίος εδώ έγραψε τα πρώτα θεωρητικά του κείμενά για τη μουσική, αλλά και πολλούς άλλους. Τα κείμενα της Κριτικής είναι εξαιρετικά για την εποχή, αποδίδουν την ευρωπαϊκή σκέψη στον τομέα της φιλολογικής κριτικής και των άλλων τεχνών, αλλά καταλαβαίνεις πως πολλά κείμενα είναι πρωτοπόρα, θα έλεγα προφητικά αλλά η λέξη δεν συνάδει, και είναι κείμενα που ανάγκασαν τον Αναγνωστάκη να αναφέρει πως εμείς έχουμε κάνει μεγαλύτερα βήματα από τους Γάλλους στον τομέα της κριτικής.
Τη δεκαετία του 1950 και ΄60 ο Αναγνωστάκης έρχεται σε σύγκρουση με τον Μάρκο Αυγέρη, τον παλαιό ποιητή, αλλά εκείνη την περίοδο επίσημο κριτικό της Αριστεράς, του οποίου ασκεί κριτική για την πίεση που ασκεί στην αριστερή διανόηση για τήρηση του κανόνα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού στη λογοτεχνία. Ο Αυγέρης είναι η παλιά γενιά, ο Αναγωστάκης η νεότερη γενιά και είναι φυσικό να συγκρούονται. Ο Αυγέρης πιστεύει σε παραδεδεγμένες πίστες της Αριστεράς, ο Αναγνωστάκης θέλει ελευθερία της έκφρασης και δεν αποδέχεται το καπέλωμα από το κόμμα. Είναι αυτός που έβγαλε η χρησιμοποίησε περισσότερο από άλλες τη λέξη καπέλωμα.
Η αντίρρησή του προς τον Μάρκο Αυγέρη φτάνει σε υψηλά επίπεδα με τον θάνατο του κριτικού, όταν γράφει κάποιο επικριτικό κείμενο για τον Αυγέρη, μαζί με τον κριτικό του Συγκροτήματος Γ.Π. Σαββίδη. Αυτό το κείμενο του Αναγνωστάκη σε πολλούς δεν άρεσε εκείνη την εποχή! Γιατί μετά, όλα ξεχάστηκαν!
Θα μπορούσα να αναφέρω πως η σύγκρουση με τον Αυγέρη αποδεικνύει έναν ποιητή αυθάδη, μία έννοια που με τη θετική της διάσταση σίγουρα φέρνει καλά αποτελέσματα. Και η ποίηση του Αναγνωστάκη έχει αυτή την αυθάδεια, την κριτική, την ειρωνεία, τον σαρκασμό που από τον Καρυωτάκη εκκινούμενος φτάνει στην εποχή του με τη δική του γραφή.
Αν θέλουμε να τον τοποθετήσουμε στην ευρωπαϊκή κουλτούρα θα τον βάλουμε στην ροκ κουλτούρα της εποχής και λόγω προσωπικότητας, υπήρξε αντιαυταρχικός και αγωνιστικός, αλλά και λόγω στίχου.
Ο Αναγνωστάκης είναι ποιητής ολιγογράφος, όμως αυτά τα λίγα ποιήματα αναδεικνύουν τον ψυχισμό των ανθρώπων της εποχής. Τα ποιήματά του δεν αναφέρονται στην εποχή, όσο στους ανθρώπους.
Τα ποιήματά αποτελούν ένα συνεχές όχι χωρίς αναταράξεις από την περίοδο της Κατοχής μέχρι τη δεκαετία του 1990, στο οποίο οι ήρωες αλλάξουν μορφές και όψεις, αλλά παραμένουν ίδιοι βαθύτερα. Αναζητούν πώς θα ζήσουν με μεγαλύτερη αξιοπρέπεια σε έναν κόσμο που δεν μπορεί να τους δεχθεί!