Η σπουδή της ειρωνείας
και η επικαιρότητα της έννοιας
Αναφορά στο βιβλίο του Βλαντιμίρ Γιανγελέβιτς «Η Ειρωνεία»
Η ειρωνεία είναι η κατηγορία της αισθητικής,
η έννοια της φιλοσοφίας, η καθημερινή λέξη και έννοια για την κατανόηση της ζωής που
αν και έχει χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως ελάχιστες μελέτες υπάρχουν για τη
διερεύνησή της. Μια από τις νεότερες πολύ αξιόλογες μελέτες είναι αυτή του
ρωσοεβραίου φιλοσόφου αλλά Γάλλου υπηκόου Βλαντιμίρ Γιανγκελέβιτς (1905-1985). Το βιβλίο
αυτό γραμμένο το 1936 αποτελεί μια προσεκτική ανάγνωση της έννοιας ειρωνείας μέσα
στο συγκείμενο των πολλών και δημιουργικών πτυχών της πνευματικής πραγματικότητας,
προσπαθώντας με το εύρος των αναλύσεων και των προσεγγίσεων να παρουσιάσει όλες
τις πλευρές και πραγματώσεις του όρου στην ζωή των ανθρώπων πνευματική και
καθημερινή.
Έτσι η ειρωνεία εξετάζεται στα
πλαίσια της εξέλιξης της ειρωνικής συνείδησης, της ανθρώπινης σκέψης και πράξης
που σκοπό έχει την κατοχύρωση μιας στάσης ζωής και μιας σκέψης. Ειρωνική
συνείδηση είναι σαν του Σωκράτη ο οποίος είχε αναγάγει την ειρωνεία σε
πραγματική σπουδή. Στα χέρια του με τις πολλές διαστάσεις της η ειρωνεία είναι
εκείνο που δεν είναι, εκείνο που αναζητά η σκέψη. Ο Γιανγκεέβιτς μελετά τη
συμπεριφορά του Σωκράτη και θεωρεί πως εκείνος είναι αυτός που καταστρέφει τις παλιές
βεβαιότητες της φυσικής φιλοσοφίας, αλλά και εισάγει με τη βοήθεια της ειρωνείας
νέες προσεγγίσεις στη ζωή του ανθρώπου. Το όπλο του Σωκράτη ο λόγος, η ερώτηση,
η αμφισβήτηση της δεδομένης βεβαιότητας, η εισαγωγή της αμφιβολίας στον συνομιλητή.
Αυτό επιτυγχάνεται με την ειρωνεία. Ο Σωκράτης για τον Γιανγκελέβιτς είναι ένας
σοφιστής, ένας διαφωτιστής όπως θα τον ήθελε και ο Χέγκελ.
«Ο Σωκράτης έχει κάτι από τον
αγύρτη το θαυματοποιό , το γόητα. Οδηγεί στη μέθη την παλιά, ισχυρή και μετρημένη
πόλη, θεμελιώνει τέλος μια ανθρώπινή γνώση,
φτερωτή και λεπτεπίλεπτη, που στο πεδίο της θα ασκηθεί η ανάλυση του Αριστοτέλη»
(σελ. 15)
Η ειρωνεία είναι η πνευματική
εκείνη δύναμη που στο λόγο του Σωκράτη οδηγεί την πόλη στην αναγέννηση. Δεν είναι
μια κούφια ειρωνεία που σκοπό έχει την ψεύτικη υπερίσχυση και την ψυχρή δύναμη
στη σκέψη του ρομαντισμού που θα
επικρατήσει πολλά χρόνια μετά. Η ειρωνεία του Σωκράτη ήταν ουμανιστική,
αναζητούσε τη δύναμη του ανθρώπου. Η
κάθε εποχή εκφράζεται με την ειρωνεία στα πλαίσια των δικών της αιτημάτων. Οι κυνικοί
μετά τον Σωκράτη χρησιμοποίησαν την ειρωνεία ανατρεπτικά για να σκώψουν, να στιγματίσουν
τον κόσμο γύρω τους. Η κίνηση των φιλοσοφικών σχολών παρουσιάζουν την ειρωνεία
με διαφορετικό τρόπο.
Η πραγματεία στη συνέχεια ερευνά διερευνά
με μεγάλη προσοχή όλη την εξέλιξη της έννοιας ειρωνεία και αναφέρεται ακόμα και
στις παγίδες που στήνει στον άνθρωπο η ίδια η ειρωνεία. Έτσι η ειρωνεία αποτελεί
σχήμα λιτότητας, αφού με αυτή εκφραζόμαστε λιγότερο απ’ ότι πρέπει. Αποτελεί
στοιχείο του κυνισμού και κάποιες φορές και του κομφορμισμού. Οι διάφορες πτυχές της ειρωνείας μας δίνουν
μια ξεχωριστή διάσταση της σημασίας της.
Είναι βιβλίο μελέτης και εκείνο που χρειάζεται
να αναφερθεί είναι η πολύ καλή μετάφραση από τα γαλλικά του Μιχάλη Καραχάλιου, ο
οποίος κατορθώνει να μεταγγίσει τα νοήματα και τις σημασίες του έργου στη νέα
ελληνική.
Είναι έργο που καλό είναι να
διαβάζεται τμηματικά, έχει πολλές σκέψεις να μας δώσει. Είναι μια βαθιά μελέτη
που βοηθά τον ερευνητή.