Οι όμορφες γυναίκες του Παπαδιαμάντη

 Μιχάλης Πάτσης

Οι όμορφες γυναίκες του Παπαδιαμάντη

Στο έργο του Παπαδιαμάντη οι γυναίκες εντάσσονται σε πολλές κατηγορίες:  είναι οι μεγάλες στην ηλικία, οι γραίες, οι μεσόκοπες, οι μικρές παιδούλες και είναι πάρα πολλές που είναι στην όμορφη νεανική ηλικία, την εφηβική και μετεφηβική ίσως οι οποίες είναι έτοιμες να κάνουν το βήμα και να παντρεύουν. Η καθεμία από αυτές χαρακτηρίζονται με ιδιαίτερα στοιχεία. Εγώ θα μιλήσω γι’ αυτές οι οποίες είναι στην «ανθοφορία» της θηλυκότητας, που είναι έτοιμες να παντρευτούν. Αυτοί έχουν μια ξεχωριστή τυπολογία στο έργο του.

Ο Παπαδιαμάντης εξεταζόμενος χωρίς μεταφυσική και θεολογία είναι ένας συγγραφέας που μιλά για το ωραίο, το εξαίσιο, για την κοινωνική και οικογενειακή αδικία που κυβερνά στην εποχή του, μιλά για την ιδιαίτερη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.

Είναι πρωτοπόρος ως προς το ότι εξετάζει τα προβλήματα όχι με μια ιδεολογία εισαγόμενη, μοντερνιστική κατά βάση. Είναι σύγχρονος μεταμοντέρνος συγγραφέας διότι ακολουθεί έναν ιδιαίτερο δρόμο να ειρηνεύσει τα φαινόμενα.  Δρόμος αυτός είναι της ελληνικής παράδοσης και της σύγχρονής του εποχής.

Οι γυναίκες αυτές είναι πολλές στα διηγήματά του. Διαβάζω διηγήματα του Παπαδιαμάντη του 1907 και ύστερα και εδώ μπορώ να βρω πολλές τέτοιες γυναίκες. Η Πούλια από το διήγημα «Τ’ Αστεράκι», η Σειραϊνώ από το διήγημα «Θάνατος κόρης»,  η γυναίκα που προβάλει στο διήγημα «Άσπρη σαν το χιόνι», η Τσούλα, η κοπέλα από το διήγημα «Καμίνι», οι νεαρές κοπέλες από το διήγημα «Τα καλαμπούρια ενός δασκάλου», η γυναίκα από το διήγημα «Πιτρόπισσα», οι δύο νεαρές δασκάλες από το διήγημα «Της δασκάλας τα μάγια» κι άλλες.

Αυτές είναι όμορφες εξωτερικά κατ΄ αρχάς. Δεν αρνείται η μορφή την εξωτερική ειδή, είναι πολύ σημαντική και έλκει τον άνδρα, αυτό φαίνεται με την μορφή της Πούλιας όπου η όψη φαίνεται πως έλκει τον αφηγητή, μια περσόνα του συγγραφέα. Αυτή την εξωτερική ομορφιά και χάρη έχουν και οι άλλες από τις παραπάνω κοπέλες ηρωίδες.  Όπου η κοπέλα δεν είναι όμορφη, μνημονεύεται με τρόπο μάλλον χλευαστικό όπως στο διήγημα «Τα καλαμπούρια…», επομένως στη σκέψη του Παπαδιαμάντη η ενότητα είναι συνυφασμένη με την έξοχη ομορφιά. Πρέπει η ομορφιά να ελκύει τον άνδρα. Ναι βέβαια. Ο Παπαδιαμάντης δεν παραγνωρίζει τα πνευματικά χαρίσματα κάτι που φαίνεται στις μεγαλύτερες γυναίκες, αλλά οι μικρές κοπέλες που φέρουν ένα θετικό φορτία είναι συνήθως ευπαρουσίαστες. Όμορφες.

Πλάι στην ομορφιά αυτό που τον απασχολεί είναι η κοινωνική ζωή της γυναίκας. Ίσως αυτό να τον απασχολεί πολύ περισσότερο.  Ο Παπαδιαμάντης μπορεί να χαρακτηρισθεί βαθύτατα κοινωνικός συγγραφέας ειδικά γιατί αναδεικνύει το δικαίωμα της γυναίκας κατ΄αρχάς να επιλέξει μόνη της το σύζυγό της, να επιλέξει η ίδια και κυρίως και αποκλειστικά θα έλεγα με βάση την αγάπη μεταξύ των νέων, την ελεύθερη επιλογή που διαθέτουν οι νέοι μετά τη συνεύρεσή τους. Αυτό βλέπουμε με την Τσούλα στο «Καμίνι» στο οποίο μάλιστα η ηρωίδα αρνείται μια πολύ καλή πρόταση γάμου η οποία θα είχε οικονομικές απολαβές για την ίδια. Εδώ η οικονομία δεν είναι τόσο σημαντική για την κοινωνική θέση της γυναίκας, όσο είναι η ελεύθερη επιλογή, η αγάπη, η οποία ανεβάζει τη γυναίκα στην κοινωνία. Η γυναίκα μέσω της αγάπης αυτοπροσδιορίζεται ως άνθρωπος που έχει ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία.

Ο Παπαδιαμάντης δεν συνηγορεί στο γάμο από συμφέρον γενικά, αλλά ιδιαίτερα για τα μικρά κορίτσια, για τις μικρότερες κοπέλες οι οποίες ακόμα, αν και διαθέτουν ομορφιά δεν έχουν αναπτύξει κρίση ή δεν έχουν ακόμα γνωρίσει την πραγματική αγάπη.  Το χρήμα συχνά στα έργα του όταν προσπαθεί να γίνει φορέας της ευτυχίας, εγώ δεν ξέρω άλλες περιπτώσεις, είναι συνήθως πρόξενος καταστροφής, το ίδιο και το οικονομικό συμφέρον. Αυτό βλέπουμε στο διήγημα «Λίραις» όπου η νεόνυμφη διώχνει τον άντρα της  όταν καλαβαίνει πως δεν έχει λίραιας. Το ίδιο συμβαίνει και στο διήγημα «Θάνατος κόρης», αλλά και σε άλλες περιπτώσεις.

Οι κοπέλες αυτές είναι έξυπνες συνήθως, εργάζονται για το μέλλον τους, διαθέτουν αρχές. Περισσότερο τα στοιχεία αυτά  τα βλέπουμε στις ανύπαντρες γυναίκες, λες και ο γάμος αποτελεί ένα θεσμό που δημιουργεί προβλήματα στον χαρακτήρα των γυναικών. Συνήθως αν κρίνουμε παντρεμένες ανύπαντρες, οι ανύπαντρες περιγράφονται καλύτερα, πιο ωραία με την χάρη του αγωνιζόμενου, ηθικού προσώπου.