Αλεξαντερ Κοζέφ Η έννοια της αυθεντίας

 Μιχάλης Πάτσης 

Αλεξαντερ Κοζέφ

Στο εξώφυλλο έργο του Βασίλι  Καντίνσκι (1866-1944), ο οποίος ήταν θείος του και του οποίου συχνά του αφιέρωνε κείμενά του. 

Η έννοια της αυθεντίας

Η έννοια της αυθεντίας στο κείμενο του Κοζέβ, μια φιλοσοφική μελέτη  στα πλαίσια της πολιτικής φιλοσοφίας χρησιμοποιείται με μια ιδιαίτερη σημασία. Θέλει να εξηγήσει από που πηγάζει η εξουσία ή από πού πηγάζουν οι διάφορες μορφές εξουσίας. Για τον Κοζέβ η αυθεντία δεν είναι μόνο εξουσία, αλλά και η επιρροή, η κατεύθυνση που ασκείται ή που δίνεται στην ανθρώπινη ιστορία. Ο ίδιος καλός μελετητής της φιλοσοφίας και του Χέγκελ ιδιαίτερα στηρίζεται στην ιστορία της φιλοσοφίας για να τεκμηριώσει τη σκέψη του.

Ο Αλεξάντερ Κοζέβνικοφ - Κοζέφ σε νεαρή ηλικία 

Οι αυθεντίες για τον ίδιον είναι τέσσερις, η αυθεντία του πατέρα, του κύριου, του ηγέτη και της δικαιοσύνης ή του δικαστή. Αυτές είναι οι τέσσερις μορφές εξουσίες που υπάρχουν. Η αυθεντία του πατέρα στηρίζεται στην πίστη, πατέρας είναι ο θεός και αυθεντία του είναι εκ των ων ουκ άνευ αποδεκτή από την κοινωνία παλιότερα.  Η αυθεντία του Κυρίου είναι η αυθεντία που αναλαμβάνει ή που γεννιέται από το ρίσκο, ο Κύριος παίρνει το ρίσκο και νικά τον υποδεέστερο, ο οποίο γίνεται δούλος και υπακούει τον νικητή, είναι η αυθεντία που εκπηγάζει από τους πολέμους και από τα στρεβλά πολιτικά συστήματα. Η αυθεντία του Ηγέτη είναι η πολιτική αυθεντία, η οποία στηρίζεται στον πολιτικό ηγέτη, αυτόν προάγει την αυθεντία του στηριζόμενος στην πρόβλεψη, στο μέλλον, μπορεί και ξεχωρίζει,  επειδή είναι προβλεπτικός και μπορεί οι άλλοι να τον ακολουθούν γι’ αυτό το γνώρισμα. Και τέλος η αυθεντία του δικαστή, της δικαιοσύνης είναι η αιώνια αυθεντία, όλοι αποδέχονται το ρόλο τυ δικαστή και της δικαιοσύνης και γι’ αυτό πολύ σημαντική η παρουσία της.

Αναφορικά με τη γένεσή της κάθε αυθεντίας ο Κοζέβ παρατηρεί πως η αυθεντία του Πατέρα συνδέεται με τη σχολαστική φιλοσοφία, αυτή στηρίζεται στην παλαιότητα και στην αρχαιότητα, ο πατέρας είναι μεγαλύτερος και πρέπει να τον ακούμε γι΄ αυτόν το λόγο, μεταφέρει την παράδοση στην οποία στηριζόμαστε.

Η αυθεντία του Κυρίου στηρίζεται στο ρίσκο και στις δυνατότητες που αυτό προσφέρει κάποιοι να βρεθούν με καλύτερες θέσεις,  και στον Κοζέβ συνδέεται με την φιλοσοφία του Χέγκελ και την διδασκαλία του για την εξέλιξη. Ο Χέγκελ θεωρούσε στην πολιτική φιλοσοφία ως υψηλότερο στάδιο της εξέλιξης είναι το γερμανικό κράτος. Ο Μαρξ και ο Λένιν που υπήρξαν μαθητές του Χέγκελ απεναντίας θεώρησαν πως σπουδαιότερη βαθμίδα εξέλιξης αποτελεί το σοσιαλιστικό κράτος και η δικτατορία του προλεταριάτου. Πάλι και σε αυτή την περίπτωση αυτή η αυθεντία στηρίζεται στην δύναμη.  Θα πρέπει όμως να τονίσω πως η άσκηση δύναμης δεν αποτελεί κριτήριο της αυθεντίας για τον Κοζέβ. Εξουσία που στηρίζεται στην δύναμη δεν είναι αυθεντία, δηλαδή δεν έχει νομιμοποίηση, αλλά παραχάραξή της. Η αυθεντία προϋποθέτει η κίνηση να γίνεται μόνη στα πλαίσια μιας γενικής υποστασιακής δύναμης που διαλαμβάνει σε κάθε περιοχή.

Η αυθεντία του Πατέρα συνδέεται με τον Ηγέτη, ο οποίος έχει περισσότερες υποχρεώσεις και αρμοδιότητες, διότι τοποθετείται ή εκλέγεται. Ο Ηγέτης μπορεί να προβλέπει τις επόμενες κινήσεις. Η αυθεντία του Ηγέτη έχει σχέση με τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη.

Τέλος η αυθεντία της δικαιοσύνης είναι η αρχαιότερη. Χωρίς δικαιοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία και η αυθεντία αυτή δημιουργείται τυχαία, αλλά κατ’ αναγκαιότητα! Πρώτη φορά παρουσιάζεται στους Μήδους όπως μαρτυρά ο Ηρόδοτος και ξεκινά από έναν απλό άνθρωπο που ασχολείται με το απονέμει δικαιοσύνη. Όλοι συρρέουν σε αυτόν και αυτός αναδεικνύεται πλέον δικαστής.  Από τότε η δικαιοσύνη είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη κοινωνία. Ο Πλάτωνας θεωρείται ο εμπνευστής αυτής της δικαιοσύνης.

Αυτές τις μορφές αυθεντίας ο Κοζέβ τις ονομάζει καθαρούς τύπους αυθεντίας και παράλληλα μας δίνει συνδυασμούς καθαρών τύπων αλλά και παραλλαγές αυτών.  Η παρακάτω ανάλυση μας φαίνεται πως είναι επηρεασμένη από το ρωσικό φορμαλισμό.

Καθαροί Τύποι αυθεντίας τέσσερις, Π πατέρα, Κ κύριου, Η ηγέτη, Δ δικαστή.

Συνδυασμοί δύο καθαρών τύπων, ΠΚ, ΠΗ, ΠΔ, ΚΠ, ΚΗ, ΚΔ, κ.α.

Συνδυασμοί τριών καθαρών τύπων, π.χ. ΠΚΗ, ΠΚΔ, ΠΗΔ, κ.α.

Συνδυασμοί τεσσάρων καθαρών τύπων, πχ. ΠΚΗΔ, ΚΠΗΔ, ΗΑΔΠ, κ.α.

Συνολικά μπορούμε να βρούμε 64 διαφορετικούς τύπους αυθεντίας.

Αυτοί οι συνδυασμοί βοηθούν να καταλάβουμε διάφορα επαγγέλματα η λειτουργούς. Ο Στρατηγός παρατηρεί ο Κοζέβ συνδυάζει όλους τους τύπους της αυθεντίας. Διαθέτει τον τύπο του Κυρίου, γιατί πρέπει να τον υπακούν, του Ηγέτη γιατί είναι ανώτερος, του Πατέρα γιατί η εξουσία του είναι παραδοσιακά αποδεκτή ως σημαντική και εξαιρετική, του δικαστή γιατί δικάζει, απονέμει δικαιοσύνη. Υπό αναλογία και η αυθεντία του καθηγητή είναι συνδυαστική, συνδυάζει την αυθεντία του Ηγέτη, του Πατέρα και του Δικαστή.

Το έργο του Κοζέβ έχει υψηλή αποδεικτική δεινότητα εκεί που ουσιαστικά αποδύει πως όλες οι τύποι αυθεντίας αποτελούν ουσιαστικά μία μορφή η οποία ρυθμίζει τα ζητήματα κινητικότητας της κοινωνίας και των ανθρώπων σε αυτήν. Είναι κείμενο το οποίο εφαρμόζει δημιουργικά και με οικονομία τα επιτεύγματα της φιλοσοφίας και της ιστορίας της φιλοσοφίας αναφορικά με την προέλευση των διαφόρων τύπων εξουσίας και επιρροής της κοινωνίας.

Τι μας χρειάζεται σήμερα το έργο του; Το έργο για την αυθεντία μας βοηθά να καταλάβουμε από πού προέρχονται οι εξουσίες στην κοινωνία και πώς συνδυαζόμενες μεταξύ τους μας μπορούν να αιτιολογήσουν πολλές νέες  κοινωνικές και πνευματικές οντότητες. 

Ο Αλεξάντερ Κοζέβ γεννήθηκε στη Μόσχα το 1902, αλλά έφυγε για τη τη Δύση μετά τα γεγονότα του Εμφυλίου πολέμου, το 1919. Υπήρξε ανιψιός του Βασιλι Καντίνσκι γι' αυτό συχνά του αφιερώνει έργα του. Στη Γερμανία που πέρασε σπούδασε στη Χαϊδελβέργη φιλοσοφία και εγκαταστάθηκε στη Γαλλία όπου με τη βοήθεια φίλων του δίδαξε στο Παρίσι, ως καθηγητής φιλοσοφίας στην Εκολ Νορμάλ Πρακτικών Επιστημών. Είχε μεγάλο κύρος στους κύκλους των γραμμάτων της Γαλλίας ως διδάσκαλος νεοχεγκελιανός φιλόσοφος. Πέθανε το 1968 στο Βέλγιο. Οι φήμες που τον έφερναν πράκτορα της ΚΑΓΚΕΜΠΕ δεν έχουν επαληθευτεί (άρθρο της Μόντ 1999). Σύμφωνα με μαρτυρίες μετά το 1939 υπήρξε υποστηρικτής του Στάλιν, αλλά μάλλον αυτό αποτελεί αστικό μύθο της εποχής. Το επίθετο είναι Κοζέφ και όχι Κόζεφ θα απαιτούσε η γραμματική, γιατί αποτελεί σύντμηση του πραγματικού επιθέτου του, Κοζέβνικοφ.