Μιχάλης Πάτσης
Ταξίδι στην Ιταλία
Η Ρώμη είχε καταλάβει στη σκέψη μου την θέση μιας μεγάλης αρχαίας
πόλης η οποία ζει, λειτουργεί υπάρχει και στις μέρες μας. Δεν έχασε ποτέ τον
χαρακτήρα και τη δύναμή της, όπως η Αθήνα για πολλούς αιώνες μετά το 529 μ.Χ.,
η Ρώμη ήταν μια μεγαλούπολη της αρχαιότητας η οποία πέρασε από όλους τους αιώνες
για να φτάσει στη σημερινή εποχή σαν μια μεγάλη και ισχυρή πόλη που έγινε μεγαλύτερη
με το σύγχρονο ιταλικό κινηματογράφο. Γιατί,
αν η Βενετία έχει υμνηθεί από την ποίηση και αν στη Φλωρεντία οι εικαστικές
τέχνες παίζουν μεγάλο ρόλο, στη Ρώμη άνθισε ο Ιταλικός Νεορεαλισμός και ο
ιταλικός κινηματογράφος, ο οποίος μαζί με το Βατικανό και την καθολική θρησκεία
έδωσαν ένα ιδιαίτερο στίγμα στην πόλη.
Όλα αυτά έχουν μια σχηματικότητα βέβαια, γιατί αν εγώ κρατάω
στην μνήμη μου τις τελευταίες ή τις πιο ισχυρές εντυπώσεις από την Ιταλία,
δηλαδή τα «Σονέτα της Βενετίας» του Μπρόντσκι ή τα διηγήματα του Καλβίνο τα
οποία τα τοποθετώ στον ιταλικό βορά και το έργο του Παζολίνι «Μάμα Ρόμα»,
σημαίνει πως κατηγοριοποιώ στη σκέψη μια μεγάλη χώρα με τρόπο άδικο, ίσως
βιαστικό και γρήγορο για να μιλήσω για ένα ταξίδι που έτυχε να κάνω πρόσφατα
και που σε άλλες συνθήκες θα ήταν πιο εξερευνητικό και πιο αναλυτικό.
Το ταξίδι στο εξωτερικό είναι αναζωογονητικό για τον άνθρωπο,
για τον κάθε άνθρωπο και ιδίως για εμένα που τώρα οι αναζητήσεις είναι πολλές και
ο νους θέλει να βρει τις σωστές διεξόδους και ατραπούς για την επίλυση
ερωτημάτων τα οποία η ζωή και ο βίος θέτουν. Και η Ιταλία με την ευρηματικότητα και την
ευλυγισία της σκέψης της δίνει λύσεις, προσφέρει απαντοχές και διεξόδους σε
όποιον ψάχνει.
Τους Ιταλούς τους γνώριζα είτε από την Ελλάδα είτε από το εξωτερικό
και μου φαίνονταν ωραίοι άνθρωποι. Πιο ήσυχοι και πιο ήρεμοι από εμάς, αλλά το
ίδιο αναζητητές και αγωνιζόμενοι για το μέλλον, πιο απλοί και λαϊκοί από εμάς, ίσως
με φινέτσα που δίνει η καλή αμφίεση και η μόδα, περισσότερο οικογενειακοί απ’ ό,τι
εμείς, ακόμα και σήμερα η ιταλική οικογένεια δεν έχει διασπαστεί, μαζί τρώει, συζητάει,
διασκεδάζει, με την ίδια οικονομική ανασφάλεια για τους νέους που βγαίνουν στη
ζωή, ίσως σε αυτό να βρίσκονται σε καλύτερο επίπεδο πλέον από εμάς. Στο σχολείο
τους διδάσκουν Βργίλιο και Οβίδιο από μετάφραση, όπως εμείς τον Όμηρο και το Σοφοκλή και τα άλλα μοιάζουν εκ πρώτης
όψεως. Οι Ιταλοί ήταν περισσότερο υπερπατριώτες από τους Έλληνες, όσο θυμάμαι όταν
γινόταν κάτι, αν υπήρχε κάποια δυσκολία, πήγαιναν όλοι μαζί, ενώνονταν όλοι
ανεξαρτήτως πολιτικής ή κοινωνικής φιλίας, ενώ οι Έλληνες το αντίθετο,
κλεινόταν ο καθένας στο «κουτάκι» του για να τα βγάλει πέρα με τις προσωπικές
του απόψεις και πεποιθήσεις, κλεινόταν στην παρέα του και στο δικό του
ιδιαίτερο φιλικό περιβάλλον.
Είμαι μόνος και στέκομαι στην Πιάτσα Ντε Πόπολο, μια όμορφη
πλατεία με σιντριβάνι και σκαλάκια που κάθονται οι περαστικοί. Νιώθεις την ένταση
του κύκλου, δεν σε αφήνει να ηρεμήσεις. Νομίζω είναι ελαφρά επικλινής, ίσως
έτσι πρέπει να είναι οι πλατείες, να έχουν μια μικρή κλίση. Στη μέση ένας ψηλός
οβελίσκος, φερμένος την εποχή του Αυγούστου από την Αφρική. Οι Ρωμαίοι ήταν
κατακτητές, πήρα και από την Ελλάδα πράγματα, αλλά πήραν και από αλλού. Πολλοί οι
Αιγυπτιακοί οβελίσκοι της Ρώμης. Αυτός προέρχεται από την Ηλιούπολη και είναι της
εποχής του φαραώ Σετί Α’ (1345-1304 π.Χ.). Εσύ έχεις το προνόμιο να βλέπεις ένα
τόσο παλιό αντικείμενο εκεί μπροστά σου, όπως και οι Ρωμαίοι εξάλλου πολλούς
αιώνες. Και σκέφτομαι ποια η χαρά από αυτό τον οβελίσκο, καμία. Άλλα είναι τα χαρίσματα
της Ρώμης, τα αρχαία Αιγυπτιακά μιλούν μόνο για το παρελθόν.
Είναι η πλατεία που από τα Τείχη του Μάρκου Αυρηλίου μπαίνεις
στην πόλη, στην νέα και παλιά πόλη. Σήμερα εδώ δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα και
άλλα τροχοφόρα. Κοιτάζω δίπλα μου το μάτι ανοίγει, μια πλατεία ανοιχτή, ευρύχωρη.
Εδώ δεν έχω να κάνω τίποτα και η τεμπελιά καμιά φορά δεν είναι καλή για να
καταλάβεις μια πόλη. Τα παιδιά στην πλατεία
παίζουν και οι μανάδες τους τα προσέχουν διακριτικά. Παίζουν μέσα στις πύλες της
αρχαίας Αιγύπτου και της αρχαίας Ρώμης. Προνομιούχα παιδιά. Πολλά από τα
νοητικά σχήματα αυτών των αρχαίων πολιτισμών θα τους αποτυπωθούν στη σκέψη και
στη μνήμη.
Είναι πρωί και ο καιρός καλός , αν και χειμώνας. Το φως
μάλλον θολό πέφτει στη πλατεία του Λαού καις τους γύρω δρόμους, πάνω στα πολύχρωμα
καταστήματα και στα σπίτια που σε περικυκλώνουν. Ψηλά γενικώς με μια αγέρωχη
ιδιαίτερη νοοτροπία. Μπαρόκ και νεοκλασικά. Οι Ιταλίδες γρήγορες και βιαστικές προχωρούν,
οι Ιταλοί πιο αργοί και μάλλον αδιάφοροι, όσοι κυκλοφορούν στην πλατεία.
Κοιτάζεις μπροστά προς τις δύο εκκλησιές. Στην πλάτη σου
βρίσκονται τα τείχη και εμπρός σου τρεις δρόμοι, ο δρόμος των καφέ και των
ρεστοράν Βία Ντελ Μπαμπουίνο στα αριστερά σου, είναι ο δρόμος που οδηγεί στην
Πιάτζα Ντ’ Ιστανια, η Βία Ντελ Κόρσο, στο κέντρο ο πιο εμπορικός δρόμος της περιοχής, και η Βία Ντε Ριπέτα, στα δεξιά, ο δρόμος που
οδηγεί στις κατοικίες. Είναι δρόμοι που μοιάζουν με μια τρίαινα και έτσι τις ονομάζει
ο λαούς, «τρίαινα». Είναι δρόμοι που ανοίχτηκαν στο 1520, εκείνη την εποχή του δέκατου
έκτου αιώνα. Και τους τρεις τους άνοιξαν οι Πάπες, που τότε είχαν την εξουσία
στη Ρώμη και στην Ιταλία της εποχής.
Εκεί προς τα δεξιά όπως κοιτάζεις στέκουν δυο μεγάλες δίδυμες
εκκλησίες, η Σάντα Μαρία ντέι Μιράκολι (1681) και η Σάντα Μαρία στο Μοντεσάντο
(1679). Η Ρώμη έχει πολλές εκκλησίες και ο κυρίαρχος ρυθμός είναι το μπαρόκ.
Στοιχεία του μπαρόκ η μεγαλοπρέπεια των μορφών και οι εκκλησίες αυτές είναι
μεγαλοπρεπείς με μια τάση να ανεβαίνουν προς τον ουρανό, τονίζοντας την ψευδαίσθηση
πως να σε λίγο φτάνουμε στο Θεό.
Η Ρώμη όσο και να είναι ωραία και απλή σου μεταδίδει σε πολλά
την αίσθηση της ψευδαίσθησης, για να πω ότι η ίδια είναι μια ψευδαίσθηση. Είναι
μια αρχαία πόλη στο κέντρο, με διατηρημένα όλα τα ωραία στοιχεία της αρχιτεκτονικής
και της ζωγραφικής του παρελθόντος, αλλά
που υπακούει στους σύγχρονους κανόνες της κοινωνίας του καπιταλισμού και της επιδίωξης
του κέρδους. Ίσως όμως η ψευδαίσθηση της
Ρώμης να είναι πιο αληθοφανής και γι’ αυτό πιο σκληρή, γιατί είναι μια πόλη που
στα περίχωρά της θα συναντήσεις ακόμα και τώρα άσχημες συνθήκες διαβίωσης για τους φτωχούς.
Αλλά και σε αυτή τη πλευρά είσαι αναγκασμένος να αναμετρηθείς
με όλες τις διαστάσεις και σε όλες τις πλευρές της σύγχρονης πολιτείας. Η Ρώμη είναι η ψευδαίσθηση του δυτικού κόσμου,
τόσο παλιός, τόσο κλασικός, αλλά με τόσα προβλήματα.
Προχωράω στον πιο εμπορικό δρόμο της πόλης. Παντού καταστήματα,
μεγάλα και μικρά καφέ, σούπερ μάρκετ, όλων των ειδών τα καταστήματα. Μια οδός αφιερωμένη
στον Ερμή. Η οδός Ερμού της Ρώμης με όλα τα μεγάλα ονόματα και τις φίρμες που
υπάρχουν στον δυτικό και στον ανατολικό κόσμο να βρίσκονται εδώ. Η δική μας Ερμού είναι πιο όμορφη, πιο ανθρώπινη,
τουλάχιστον το φως που διαχέεται μέσα από τις πολυκατοικίες μας προσφέρει ένα αίσθημα
χαράς. Εδώ στην ωραία Βία Ντελ Κόρσο πολύ μουντάδα και καταχνιά σχεδόν. Όμως ο δρόμος αυτός είναι η επιτομή του πολυσύχναστου
δρόμου. Παντού άνθρωποι προχωρούν, στην οδό και στα πεζοδρόμια. Ένας μεγάλος πεζόδρομος
που δεν λέει να σταματήσει. Ο μπαρόκ δρόμος που σαγηνεύει τα ωραία μάτια των γυναικών
και τις επιθυμίες των μικρών παιδιών.
Εδώ η Αννα Μανιάνι θα έγραψε τη δική της ραψωδία μέσα στα εμπορικά
καταστήματα αγοράζοντας καλλυντικά ή ακόμα και κραγιόν για να τονίσει τις αντιθέσεις
στο πρόσωπό της ή για να τονώσει το χαμόγελό της. Την είδα σε ένα κατάστημα να αγοράζει κραγιόν
και μου έδειξε τα χείλη της να της πω τη γνώμη μου!