Φράνσις Κόπολα, «Μεγαλόπολις», ένα μανιφέστο για την ηθική της σύγχρονης Αμερικής

 Μιχάλης Πάτσης 

Φράνσις Κόπολα, «Μεγαλόπολις», ένα μανιφέστο για την ηθική της σύγχρονης Αμερικής

Η υπόθεση της ταινίας του Κόπολα είναι απλή. Ένας μεγάλος αρχιτέκτονας ο Σέζαρ Κατιλίνα, σύγχρονος Αμερικανός προφανώς αρχιτέκτονας που του έχει απονεμηθεί το βραβείο Νόμπελ, θέλει να δημιουργήσει μια νέα πόλη πιο ανθρώπινη, πιο σύγχρονη και με την βοήθεια της τεχνολογίας και της τεχνικής νοημοσύνης, την πόλη αυτή την ονομάζει Νέα Ρώμη.  Στα σχέδιά του αυτά βρίσκει αντίδραση από έναν συντηρητικό όσο και πολύ αποφασιστικό πολέμιο της ιδέας του και του ιδίου, τον δήμαρχο της πόλης τον Φράνκλιν Σίσερο.  Μεταξύ των δύο αυτών προσώπων και των ιδεών που αντιπροσωπεύουν, ο ένας την πρόοδο, ο άλλος την συντήρηση, την υπάρχουσα δομής της πόλης, το νέο έναντι του παλαιού, κινείται σε πολύ μεγάλο βαθμό το έργο.

Το έργο έχει άμεση αναφορά στην αρχαία Ρώμη, έτσι και η ενδυμασία φέρει το αποτύπωμα των αρχαίων Ρωμαίων, αλλά και οι συνήθειες είναι ρωμαϊκές, παρουσιάζονται ιπποδρομίες και αγώνες με μονομάχους, οι ονομασίες είναι εκείνης της εποχής.  Και κατ’ αρχάς τα δύο ονόματα, οι δύο βασικοί ήρωες ο Κατιλίνα θυμίζει τον αρχαίο Ρωμαίο συνωμότη κατά της Δημοκρατίας Κατιλίνα, και ο Σίσερο, θυμίζει τον αρχαίο μεγάλο ρήτορα Κικέρωνα, ο οποίος είναι εκφωνήσει τους λόγους κατά του Κατιλίνα. Μόνο που στο έργο η παρουσία τους είναι ανεστραμμένη λίγο, εδώ ο Κατιλίνας είναι ο θετικός ας μας επιτραπεί ο όρος ήρωας, ενώ ο Κικέρωνας είναι ο αρνητικός ο συντηρητικός ήρωας. Αυτό κατά τη γνώμη μου υπάρχει γιατί ο Κόπολα θέλει να προκαλέσει τον θεατή, να μελετήσει την ιστορία και να συγκρίνει το δικό του έργο με την ιστορία της αρχαίας Ρώμης.

Το έργο ξεκινάει με μια σκηνή ελευθεριάζοντα έρωτα με περιπτύξεις μεταξύ γυναικών, πράγματα σήμερα απολύτως αποδεκτά και νομιμοποιημένα πλέον, αλλά κλείνει με έναν γάμο μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας, με τη γέννηση ενός παιδιού από αυτούς. Ο άνδρας είναι ο Κατιλίνα και η γυναίκα είναι η κόρη του Σίσερο, η οποία ξεπερνά το μίσος του πατέρα της για τον Κατιλίνα και τον παντρεύεται. Αυτό είναι και το βαθύτερο νόημα του έργου κατά τη γνώμη μου! η επιστροφή στην πατροπαράδοτη οικογένεια είναι αυτό που δεν άρεσε στους Αμερικανούς κριτικούς και στην σύγχρονη Αμερική και καταδίκασαν την ταινία. Ο Κόπολα αφιέρωσε την ταινία στη γυναίκα του που πέθανε πρόσφατε και φαίνεται πως εκείνο που τον απασχολεί είναι η επικράτηση μιας διαφορετικής ηθικής, μιας νέας ηθικής.

Ο σκηνοθέτης προόριζε τον Κατιλινα να δημιουργήσει μια νέα πόλη. Στο έργο υπάρχει έντονη η επιρροή των νέων τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης, γι’ αυτό κάποιοι μίλησαν για χαοτικό έργο. Σε πολλά σημεία   η μετάφραση δεν είναι άψογη δεν μπορεί να καταλάβει ο αναγνώστης. Στο έργο οι σκηνές πολλές που παραπέμπουν στη σύγχρονη Αμερική και στο σύγχρονο κόσμο γενικά, όπως η ελευθεριακοί κώδικες των ερωτικών σχέσεων, το πρόβλημα της μετανάστευσης και η χειραγώγηση που γίνεται προσπάθεια να γίνει εκ μέρους της κυρίαρχης τάξης, η καταστροφή του έργου του Κατιλίνα που μπορεί να παραπέμπει σε σύγχρονα προβλήματα τρομοκρατίας, η δεσπόζουσα σχέση του χρήματος και των ερωτικών σχέσεων που βασίζονται στο συμφέρον και στην εκμετάλλευση του άλλου, ξ αποξένωση και η αλλοτρίωση του σύγχρονου αστικού κόσμου που έχει φτάσει σε τόσο υψηλά επίπεδα. Ο Κόπολα ως αντίδοτο σε όλα αυτά μιλά, αναφέρεται στην αποκατάσταση των ανθρώπινων σχέσεων, στην αποκατάσταση της οικογένειας, της φιλίας, της αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους. αυτή είναι η Νέα Ρώμη, δεν είναι τα κτίρια που δεν δημιουργήθηκαν, ούτε και η τεχνητή νοημοσύνη που είναι ένα μέσο. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και τη βαθύτερη σχέση της σύγχρονης Αμερικής με τη Ρώμη. Θυμάμαι εδώ τον Αύγουστο που καταπολεμούσε την έκλυση των ηθών και τον ποιητή Οβίδιο που για το έργο του περί έρωτος τον εξανάγκασε σε εξορία. Ή πάλι αργότερα, όταν τα ήθη στη Ρώμη είχαν λάβει μια περίεργη τροπή, η αυτοκρατορία διασώθηκε αποδεχόμενη το χριστιανισμό, μια νέα θρησκεία και μια ηθική θεωρία η οποία περιόριζε την αυθαιρεσία της ατομικής επιλογής. 

Νέα Ρώμη είναι η εμπιστοσύνη των ανθρώπων μεταξύ τους και η υπέρβαση αυτού του παράξενου πολιτισμού των ηθικών σχέσεων που έχουν δρομολογηθεί στον δυτικό κόσμο, με κύριο στοιχείο το συμφέρον, τον ανταγωνισμό, σε τελευταία ανάλυση και με την επαναφορά των παραδοσιακών δομών κοινωνικής συμπεριφοράς, ιδίως της παραδοσιακής οικογένειας.

Αυτά λέει ο Κόπολα, τα οποία βέβαια σήμερα στην Αμερική, το κατεστημένο της διανόησης και του κινηματογράφου δεν θέλει να ακούσει, γιατί είναι άλλο το κυρίαρχο ρεύμα της σκέψης. Είναι χαρακτηριστικό πως ο σκηνοθέτης κατηγορήθηκε ακόμα για την χρησιμοποίηση του Ντάστιν Χόφμαν και του Γιαν Βόιτ γιατί και οι δύο αντιμετωπίζουν καταγγελίες γυναικών για σεξουαλική κακοποίηση. Βέβαια φαντάζομαι για άλλα αδικήματα να η δίκη δεν έχει γίνει οι κατηγορούμενοι είναι αθώοι, π.χ. για κλοπή, με την σεξουαλική κακοποίηση στις μέρες μας τα πράγματα είναι πιο σοβαρά. Επομένως η σημερινή εποχή καλεί τους καλλιτέχνες να λάβουν υπόψη τους πολλούς παράγοντες στη δημιουργία των σχέσεών τους και δεν είναι όπως παλιά που μόνο η έμπνευση αρκούσε. Θεωρώ όμως πως ζούμε μια εποχή μονομέρειας που θα ξεπεραστεί με την πάροδο του χρόνου. 

Στην ταινία η Κόπολα παρουσιάζει εξάλλου τον Κατιλίνα να κατηγορείται για κακοποίηση της πρώτης συζύγου του, η οποία επέφερε το θάνατο της, όμως ταυτόχρονα παρουσιάζει τον ήρωα αυτόν να διατηρεί το σώμα της νεκρής συζύγου του με μεθόδους της σύγχρονης επιστήμης και να του αποδίδει την  αγάπη και τη στοργή, θέλοντας να θίξει την αντιφατικότητα πολύ συχνά των ανθρωπίνων σχέσεων. 

Μιλώντας για την ταινία, κατά μία έννοια ο Κόπολα χρησιμοποιεί στοιχεία της woke κουλτούρας για να μιλήσει όμως για έναν πιο παραδοσιακό τρόπο ζωής.

Έτσι μια ταινία δημιουργημένη με τις σύγχρονες τεχνικές της σκηνοθεσίας, με θεματική που στηρίζεται στη σύγχρονη τεχνολογία, καλείται να μιλήσει για ένα διαχρονικό ζήτημα, το οποίο ίσως είναι και τόσο επίκαιρο, το θέμα της αποδοχής μια στέρεης ηθικής η οποία θα αποδέχεται το κοινό, το διαχρονικό και όχι την απόκλιση. Μιας ηθικής η οποία δεν θα επιβραβεύει το κυνήγι του χρήματος και της με κάθε μέσο επιτυχίας, αλλά θα καθοδηγεί τον άνθρωπο σε μια ζωή με πραγματικές διαχρονικές αξίες.