Μιχάλης Πάτσης
Αλεξέι Λόσεφ 1893-1988
Ο μεγάλος ελληνιστής φιλόσοφος της Σοβιετικής Ένωσης
Ο Λόσεφ υπήρξε ένας μεγάλος Ρώσος φιλόσοφος, ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο για τη μελέτη και τη διάδοση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και του αρχαίου πολιτισμού κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης.
Γεννήθηκε στην πόλη Νοβοτσερκάσκ, κοντά στο Ροστόφ, στη Νότια Ρωσία σε οικογένεια Κοζάκων. Μεγάλωσε στην πόλη του και το 1911 πέρασε στην Ιστορικό Φιλολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μόσχας. Ασχολήθηκε με την αρχαία τραγωδία και στο τέλος των σπουδών το 1915 έλαβε δύο ειδικεύσεις φιλοσόφου και κλασικού και φιλολόγου. Σε λίγα χρόνια υποστήριξε τη διατριβή του με θέμα « Η κοσμοαντίληψη του Αισχύλου», η οποία έλαβε πολύ θετικές κρίσεις από φιλολόγους και αρχαιομαθείς. Με τη λήξη των σπουδών του εργάστηκε σε Γυμνάσια και Λύκεια ως φιλόλογος. Την ίδια εποχή σε διάφορους επιστημονικούς και θρησκευτικούς κύκλους γνωρίστηκε με σημαντικούς παράγοντες της εποχής οι οποίοι τον επηρέασαν, όπως ο Σιμιόν Φρανκ και ο Νικολάι Μπερντιάεφ, μεγάλοι φιλόσοφοι, άνθρωποι με ελεύθερη σκέψη, οι οποίοι σε λίγο θα εξαναγκαστούν να φύγουν από τη Σοβιετική Ρωσία, όπως ο Πάβελ Φλορένσκι, ένας μεγάλος φιλόσοφος και θρησκευτικός φιλόσοφος της εποχής οποίος σε λίγο, το 1937, θα εξοριστεί και θα εκτελεστεί από την μυστική αστυνομία της εποχής, αλλά κια ο νεαρός φιλόσοφος Άσμους.
 |
| Ο Λόσεφ σε νεαρή ηλικία |
Ο Λόσεφ στα επόμενα έτη θα ασχοληθεί με τη μελέτη του Πλάτωνα αλλά και της ορθοδοξίας, κάτι που θα τον οδηγήσει στην εξορία. Όμως τα βιβλία του που κυκλοφορούν συνήθως κρυφά, αλλά και η φήμη του τον καθιέρωσαν σαν ένα μεγάλο φιλόσοφο και αρχαιομαθή της εποχής. Θα σταθεί τυχερός και θα επιστρέψει από την εξορία σώος.
Με την επιστροφή του από την εξορία θα τοποθετηθεί το 1944 καθηγητής στην Παιδαγωγική Σχολή της Μόσχας. Σε αυτή τη θέση θα παραμείνει ως το τέλος της ζωής του. Είχε διδάξει και στο Πανεπιστήμιο της πόλης για λίγο. Στο έργο του ανέπτυξε σε πολύ μεγάλο βαθμό την αρχαιομάθεια και τη μελέτη της αρχαιότητες. Στην πραγματικότητα ο φιλόσοφος αυτός συνεχίζει την παράδοση της αρχαιλορειας που υπήρχε στη Ρωσία λίγο πριν το ξέσπασμα της ρωσικής επανάστασης, την εποχή που ονόμασαν καταχρηστικά «Αργυρό Αιώνα».
Από τότε στο έργο του επηρεάζεται από τον μαρξισμό αλλά μες σκοπό να δημιουργήσει ένα νέο μείγμα με την μελέτη της αρχαιότητας. Επηρεάστηκε και από τη θρησκευτική φιλοσοφία.
Στα πλαίσια της Σοβιετικής Ένωσης ο Λόσεφ ανέδειξε σε πολύ υψηλό βαθμό και προσέδωσε κύρος στην μελέτη της ελληνικής αρχαιότητας. Τα αρχαία κείμενα και ο αρχαίος πολιτισμός με το έργο του και το έργο των μαθητών του απέκτησε μια πολύ υψηλή θέση στη σκέψη της εποχής, ισάξια με τον μαρξισμό και ανώτερη από τη γερμανική φιλοσοφία. Αυτό οφείλεται στον Λόσεφ, ο οποίος εργάστηκε με πίστη για την ελληνική αρχαιότητα αναδεικνύοντας της σε μια έγκυρη υποκουλτούρα της εποχής.
Μετέφρασε Αριστοτέλη, Πάτωνα, Πρόκλο, Πλωτίνο, Σέξτο Εμπειρικό. Ασχολήθηκε με μετάφραση έργων θεολογικών όπως του Μάρκου Ευγενικού, του Κάλλιστου Αγγελικούδη και άλλων. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον Νικολάι Κουζάνσκι, μετέφρασε το έργο του. Έγραψε πολλά συγγράμματα τα οποία καθόρισαν την μελέτη της φιλοσοφίας και της αρχαιογνωσίας στη Σοβιετική Ένωση και στη Ρωσία. Σημειώνω κάποια έργα του, «Η έννοια του κόσμου στην αρχαιότητα και η σημερινή επιστήμη», «Η διαλεκτική της καλλιτεχνικής μορφής», «Η κριτική του πλατωνισμού στο έργο του Αριστοτέλη», «Δοκίμια του αρχαίου συμβολισμού και της μυθολογίας»
Ο Λόσεφ συνένταξε και υπήρξε ο επιμελητής πολλών κειμένων και συγγραμμάτων της αρχαίας φιλοσοφίας και γραμματείας τα οποία υπήρξαν βασικά βιβλία αναφοράς για τη μελέτη της αρχαιότητας επί Σοβιετικής Ένωσης και της σημερινής Ρωσίας. Με την βοήθειά του εκπονήθηκαν πολλές διατριβές, συγκροτήθηκαν πολλοί δάσκαλοι, εκπαιδευτικοί και επιστήμονες σε όλες τις δημοκρατίες της ΕΣΣΔ, σε πολλά διαφορετικά κράτη σήμερα, που δούλεψαν και εργάστηκαν για την κλασική αρχαιότητα. Σήμερα ο Λόσεφ θεωρείται ο μεγάλος κλασικός, ελληνιστής φιλόσοφος, τόσο στη Ρωσία, όσο και στην Ουκρανία, στη Λευκορωσία, στην Αρμενία, στο Αζερμπαϊτζάν, στο Καζακστάν και σε όλες τις χώρες που προήλθαν από την πρώην ΕΣΣΔ.
Ο Αλεξέι Λόσεφ δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή Ελλάδα. Ούτε ταξίδεψε εδώ ούτε ζήτησε, ούτε έδρεψε, ούτε άδραξε ελληνικών τιμών. Άλλη εποχή, άλλοι άνθρωποι. Ήταν αφοσιωμένος στη μελέτη του. Σήμερα όμως προξενεί εντύπωση που παραμένει ακόμα άγνωστος στην Ελλάδα. Αν στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ οι κλασικές σπουδές έχουν κύρος κατά κύριο λόγο αυτό οφείλεται σε αυτόν.
Πιστεύω οι επόμενες γενιές και στον τόπο μας να σκύψουν στο έργο του και να τον μελετήσουν περισσότερο.